Spis treści:
Kręgi spadkobierców z prawem do zachowku
Zachowek przysługuje zstępnym spadkodawcy (dzieciom, wnukom), małżonkowi oraz wstępnym (rodzicom, dziadkom). Każda z tych grup ma określone przez prawo minimalne roszczenia względem majątku zmarłego, które muszą zostać zaspokojone przed podziałem pozostałej części spadku.
Dzieci zmarłego mają najsilniejsze uprawnienie do zachowku. Przysługuje im połowa tego, co odziedziczyłyby przy dziedziczeniu ustawowym. Jeśli zmarły miał troje dzieci, każde z nich ma prawo do zachowku wynoszącego jedną szóstą całego spadku. Prawo to przechodzi na wnuki, jeśli ich rodzic zmarł wcześniej niż dziadek.
Małżonek również ma zagwarantowane prawo do zachowku w wysokości połowy udziału spadkowego, który przysługiwałby mu przy braku testamentu. Jeśli małżonek dziedziczyłby ustawowo połowę majątku, zachowek wynosi jedną czwartą całego spadku.
Prawo to obejmuje zarówno małżonków pozostających w związku, jak i będących w separacji, ale nie dotyczy osób rozwiedzionych.
Rodzice i ich uprawnienia spadkowe
Rodzice zmarłego mogą ubiegać się o zachowek tylko wtedy, gdy nie miał on dzieci ani małżonka. Ich zachowek wynosi jedną trzecią tego, co przypadałoby im przy dziedziczeniu ustawowym. W sytuacji, gdy jedno z rodziców już nie żyje, całość przysługuje rodzicowi żyjącemu.
Warto pamiętać, że prawo do zachowku rodziców ma charakter subsydiarny (pomocniczy, drugorzędny). Jeśli zmarły pozostawił dzieci lub małżonka, rodzice nie mogą dochodzić zachowku, nawet jeśli zostali pominięci w testamencie.
Obliczanie wartości zachowku
Podstawą do obliczenia zachowku jest wartość całego spadku na dzień otwarcia spadku, pomniejszona o długi spadkowe.
Do tej wartości dodaje się wartość darowizn dokonanych przez zmarłego w ciągu dziesięciu lat przed śmiercią.
Jeśli spadkobierca otrzymał za życia spadkodawcy znaczną darowiznę, może być zobowiązany do jej zaliczenia na poczet zachowku. Jeśli wartość otrzymanej darowizny przekracza wysokość należnego zachowku, osoba uprawniona może nie otrzymać niczego dodatkowego ze spadku.
Sytuacje wymagające uzupełnienia zachowku
Najczęstszy przypadek to sytuacja, gdy spadkodawca w testamencie przeznaczył cały majątek na cele charytatywne lub osobom spoza rodziny.
Wówczas osoby uprawnione do zachowku mogą żądać jego uzupełnienia z otrzymanych przez innych spadkobierców lub zapisobiorców zapisów.
Problematyczne są również sytuacje, gdy spadkodawca sprzedał nieruchomość poniżej wartości rynkowej członkowi rodziny lub przekazał firmę w formie darowizny. Jeśli takie czynności zostały dokonane w ciągu dziesięciu lat przed śmiercią, mogą być zaliczone do masy spadkowej przy obliczaniu zachowku.
Przedawnienie i terminy dochodzenia zachowku
Roszczenie o zachowek przedawnia się po upływie pięciu lat od dowiedzenia się o otwarciu spadku i o tym, że zachowek nie został pokryty. Termin ten nie może jednak przekroczyć dziesięciu lat od otwarcia spadku. Oznacza to, że nawet jeśli ktoś dowiedział się o swoich prawach po latach, ma ograniczony czas na ich dochodzenie.
Przedawnienie można przerwać przez złożenie pozwu sądowego lub pisemne wezwanie do zapłaty skierowane do zobowiązanych osób. Każde takie działanie rozpoczyna nowy pięcioletni termin przedawnienia, co daje dodatkowy czas na dochodzenie należnych świadczeń.
Zrzeczenie się zachowku
Spadkodawca może zawrzeć z osobą uprawnioną do zachowku umowę o zrzeczenie się tego prawa. Taka umowa wymaga formy aktu notarialnego i może dotyczyć zarówno zachowku po konkretnej osobie, jak i ogólnego zrzeczenia się praw spadkowych. Często łączy się to z otrzymaniem rekompensaty finansowej za życia spadkodawcy.
Sąd za zrzeczenie się prawa do zachowku może uznać zachowanie osoby uprawnionej, która przez długi czas nie podejmowała żadnych działań zmierzających do jego uzyskania, mimo znajomości swoich praw. Sądy oceniają każdą sytuację indywidualnie, biorąc pod uwagę konkretne okoliczności sprawy.
Konsekwencje dla planowania spadkowego
Osoby planujące testament muszą pamiętać o prawach do zachowku i odpowiednio rozplanować swoje rozporządzenia. Testator nie może całkowicie pominąć osób uprawnionych do zachowku, ale może minimalizować ich udział poprzez odpowiednie zarządzanie majątkiem za życia.
Skuteczną strategią może być stopniowe przekazywanie majątku w formie darowizn, pamiętając o dziesięcioletnim okresie zaliczania ich do masy spadkowej. Pozwala to na zachowanie kontroli nad podziałem majątku, jednocześnie respektując prawa najbliższych członków rodziny do minimalnej części spadku.
Jeśli spadkodawca jest całkowicie pewien, że chce członkowi rodziny odebrać prawo do zachowku, powinien go wydziedziczyć w testamencie — aby jednak tak postąpić, należy mieć konkretne powody.
KO
