Podatnik, który popełnił przestępstwo lub wykroczenie skarbowe, nie zostanie ukarany przez fiskusa, jeśli zawiadomi o tym organ podatkowy. Takie oświadczenie podatnika to czynny żal. Powstaje tu pytanie, czy pełnomocnik może złożyć donos w postaci czynnego żalu na podatnika, w imieniu którego działa? Zdaniem ekspertów jest to możliwe, pod warunkiem że podatnik wyrazi na to zgodę. Ważna forma i termin Złożenie czynnego żalu umożliwia sprawcy czynu zabronionego uniknięcie odpowiedzialności karnej skarbowej. Jak wyjaśnia adwokat Wojciech Jaworski z Allen & Overy A. Pędzich, osoba zawiadamiająca o przestępstwie skarbowym (tj. składająca czynny żal) musi wyjaśnić wszelkie istotne okoliczności czynu zabronionego, w tym ujawnić osoby współdziałające w jego popełnieniu. Czynny żal musi być także złożony w odpowiednim terminie. Przepis nie wskazuje, czy czynny żal może być złożony przez pełnomocnika działającego w imieniu sprawcy przestępstwa, np. członka zarządu spółki kapitałowej, odpowiedzialnego za rozliczenia podatkowe. - Wydaje się, że na podstawie zasad ogólnych, jeżeli pełnomocnictwo ma właściwy zakres, to pełnomocnik może skutecznie złożyć czynny żal w imieniu swojego mocodawcy, który popełnił czyn zabroniony - stwierdza Wojciech Jaworski. Tylko za zgodą sprawcy Zgodnie z art. 16 ustawy z 10 września 1999 r. - Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 111, poz. 765 z późn. zm.) podatnik, który popełnił wykroczenie lub przestępstwo skarbowe, powinien: zawiadomić organ ścigania o fakcie popełnienia czynu; ujawnić istotne okoliczności tego czynu; ujawnić osoby współdziałające w jego popełnieniu. Wtedy uniknie odpowiedzialności karnej skarbowej. Zdaniem adwokat dr Hanny Gajewskiej-Kraczkowskiej z Kancelarii Domański Zakrzewski Palinka, już z samej wykładni gramatycznej powołanego przepisu zdaje się wynikać, że autorem czynnego żalu może być tylko sprawca osobiście. Trzeba jednak podkreślić, że czynny żal jest przede wszystkim oświadczeniem wiedzy, którą posiada sprawca i ujawnia organowi ścigania w celu uniknięcia odpowiedzialności karnej. Zawiadomienie jest więc swoistą formą zeznania, a skuteczność czynnego żalu jest m.in. uzależniona od prawdziwości i zakresu przedłożonych przez sprawcę informacji. - Z tych względów należy uznać, że pełnomocnik nie jest, z istoty posiadania ogólnego pełnomocnictwa, automatycznie uprawniony do składania czynnego żalu - wyjaśnia Hanna Gajewska-Kraczkowska. Dodaje jednak, że niektórzy komentatorzy kodeksu karnego skarbowego uznają, że czynny żal może być złożony przez pełnomocnika sprawcy, pod warunkiem że jest przez sprawcę podpisany i wyraża jego stanowisko. - Można jednak skutecznie bronić tezy o dopuszczalności złożenia czynnego żalu przez pełnomocnika, ale w sytuacji, gdy sprawca wyraźnie upoważni do tego pełnomocnika, stwierdzając równocześnie, że zawarte w zawiadomieniu informacje są zgodne ze stanem jego wiedzy - argumentuje Hanna Gajewska-Kraczkowska. Według naszej rozmówczyni można tu wskazać na pewną analogię czynnego żalu i korekty deklaracji. Skoro deklaracja korygowana oraz jej uzasadnienie mogą być podpisane przez pełnomocnika (doradcę podatkowego) i wywołują skutek w postaci bezkarności podatnika, to i złożenie przez pełnomocnika oświadczenia o przestępstwie lub wykroczeniu skarbowym w ramach udzielonego upoważnienia i potwierdzenia prawdziwości informacji w nim zawartych przez sprawcę powinno wywoływać skutek identyczny. Pełnomocnik pośrednikiem Tomasz Fiałek, aplikant adwokacki z Kancelarii Deloitte Legal Pasternak i Wspólnicy, zwraca uwagę, że za dopuszczalnością dokonania zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego za pośrednictwem innej osoby opowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 1968 roku (sygn. akt II KR 140/68), uznając, że zawiadomienie nie musi nastąpić osobiście. Zgodnie jednak z poglądami doktryny zastępstwo w ramach składania przez sprawcę czynnego żalu ogranicza się do pośrednictwa. - Stanowisko takie raczej wyklucza udział pełnomocnika przy zawiadomieniu składanym ustnie do protokołu, a przy zawiadomieniu pisemnym oznacza możliwość jego sporządzenia i złożenia w urzędzie przez pełnomocnika, pod warunkiem że pismo wyraża stanowisko sprawcy i zostało przez sprawcę podpisane - podkreśla Tomasz Fiałek. Jego zdaniem, przy tak rozumianej koncepcji zastępstwa nie jest konieczne, aby za sprawcę działał profesjonalny pełnomocnik procesowy lub inna osoba legitymująca się pełnomocnictwem do określonych czynności prawnych lub procesowych. Przygotowanie zawiadomienia może zostać powierzone np. biuru rachunkowemu obsługującemu podatnika. Jednak uwaga. Podpisanie zawiadomienia przez osobę inną niż sprawca może nie tylko spowodować, że czynny żal nie zostanie uznany za skutecznie złożony, ale może ponadto uniemożliwić skuteczne powtórzenie tej czynności już przez samego sprawcę - podsumowuje Tomasz Fiałek. W konsekwencji takie nieskuteczne zawiadomienie może być przyczyną i podstawą ukarania za popełnione wykroczenie lub przestępstwo skarbowe. Organ podatkowy będzie bowiem miał informacje, że doszło do naruszenia przepisów karnych skarbowych przedstawionego przez pełnomocnika podatnika. W wyniku takiego donosu to podatnik poniesie odpowiedzialność.
Ewa Matyszewska
