I WPROWADZENIE
W związku z tym, że w czerwcu 1998 r. rząd przyjął programy: reformy górnictwa węgla kamiennego oraz restrukturyzacji przemysłu hutnictwa żelaza i stali, uzasadnione jest przyję-cie jako rządowego "Programu restrukturyzacji polskiego przemysłu koksowniczego".
Obserwowany w ostatnich latach spadek popytu na koks przyczynił się do osłabienia kondycji ekonomicznej sektora. Przestarzały, uciążliwy dla środowiska i mocno wyeksploatowany po-tencjał produkcyjny polskich koksowni wymaga pilnej modernizacji w celu zapobieżenia technicznej likwidacji baterii i sprostania wymogom ochrony środowiska.
Oceniono, że sukcesywna restrukturyzacja polskiego koksownictwa - uzależniona przede wszystkim od możliwości jej finansowania - powinna zapewnić dostosowanie sektora do wymogów gospodarki rynkowej najpóźniej w 2002 r. Niektóre przedsięwzięcia moderniza-cyjne i ekologiczne będą realizowane do 2008 r.
II CELE I ZADANIA PROGRAMU
Strategiczne cele programu:
- osiągnięcie konkurencyjności przedsiębiorstw koksowniczych w warunkach gospodarki rynkowej;
- poprawa efektywności ekonomicznej i uzyskanie trwałej rentowności koksowni;
- modernizacja potencjału produkcyjnego w zakresie niezbędnym do utrzymania zdolności produkcyjnych na poziomie zgodnym z prognozowanym popytem;
- zmniejszenie oddziaływania przemysłu koksowniczego na środowisko i doprowadzenie (najpóźniej do 2008 r.) do spełnienia wymogów ochrony środowiska przez koksownie.
III AKTUALNA SYTUACJA W PRZEMYŚLE KOKSOWNICZYM - PROGNOZA ROZWOJU RYNKU KOKSU
1. Struktura organizacyjna koksownictwa. Koks produkowany jest w 7 przedsiębiorstwach (czterech znajdujących się w strukturze hutnictwa i trzech samodzielnych) obejmujących 12 koksowni o łącznej zdolności produkcyjnej 10,9 mln ton koksu rocznie.
2. Stan techniczny. Obecny potencjał produkcyjny jest mocno zróżnicowany zarówno pod względem technologii i wielkości produkcji, jak i wydajności, stanu technicznego i czasu eksploatacji.
3. Baza surowcowa. Podstawowym surowcem do produkcji koksu jest węgiel koksowy, któ-ry stanowi ok. 20 proc. krajowego wydobycia węgla kamiennego. Spadek produkcji koksu w latach 1997-1999 spowodował zmniejszenie zużycia węgli koksowych przez koksownie krajowe.
4. Poziom produkcji koksu. Jest uzależniony od koniunktury, a zwłaszcza poziomu produk-cji stali. W latach 1980-1999 produkcja koksu spadała. Wynikało to ze zmniejszonego popytu na ten surowiec. Najwięcej koksu produkują zakłady koksownicze: Zdzieszowice i Przyjaźń. Od początku 2000 r. rośnie sprzedaż koksu, co poprawia wyniki ekonomiczno-finansowe.
5. Przetwórstwo produktów węglopochodnych. Zagospodarowanie i wykorzystanie ben-zolu jest równie mało efektywne jak smoły. Produkcja gazu kosowniczego wynosi ok. 3,6 mld metrów sześć./ rok.
6. Ochrona środowiska. W latach 90. zmniejszyło się uciążliwe oddziaływanie koksowni na środowisko. Wynikało ono z likwidacji części zdolności produkcyjnych i wdrażania przed-sięwzięć proekologicznych w koksowniach.
7. Ocena sytuacji ekonomiczno-finansowej. Przychody ze sprzedaży w 1999 r. stanowiły zaledwie 83,0 proc. przychodów uzyskanych ze sprzedaży w 1998 r. Wynikało to z ograni-czenia produkcji koksu. Spadek produkcji, a w efekcie pogarszająca się kondycja finansowa koksowni i brak środków obrotowych, spowodowały dynamiczny wzrost zobowiązań krót-koterminowych. Przyczyniło się to do pogłębienia zadłużenia przedsiębiorstw. Wysokie za-dłużenie koksowni osłabiło ich płynność finansową. Majątek obrotowy pokrywa zaledwie ponad połowę zobowiązań krótkoterminowych.
8. Zatrudnienie. W okresie transformacji gospodarki zatrudnienie w koksownictwie zmniej-szyło się o ponad 7,5 tys. osób i pod koniec 1999 r. wynosiło 10,7 tys. osób. Dotychczasowe koszty redukcji zatrudnienia ponosiły głównie przedsiębiorstwa. Osiągnięcie konkurencyjno-ści przez koksownie będzie możliwe dzięki dalszej redukcji zatrudnienia, szczególnie w służ-bach pomocniczych i administracji.
9. Prognoza zapotrzebowania na koks. Krajowe zużycie koksu będzie kształtować się na poziomie 5,5 mln ton rocznie. Prognozuje się, że jego eksport wynosić będzie co najmniej 3,0-3,5 mln t/rok. Dane dotyczą popytu na koks w latach 1999-2005.
10. Diagnoza stanu przemysłu koksowniczego w Polsce. Polski przemysł koksowniczy jest nierentowny, co przy obecnym zadłużeniu, braku płynności finansowej i utracie zdolności kredytowej utrudnia podjęcie działań zmierzających do poprawy uzyskiwanych wyników oraz prowadzących do realizacji niezbędnych zamierzeń modernizacyjnych.
IV ZAMIERZENIA PRZEDSIĘBIORSTW DOTYCZĄCE RESTRUKTURYZACJI
Na realizację programu restrukturyzacji koksownictwa potrzeba 827,5 mln zł. Przewiduje się, że źródłem finansowania wydatków ponoszonych przez przedsiębiorstwa będą środki własne, kredyty komercyjne, preferencyjne kredyty i pożyczki m.in. z funduszy ochrony środowiska oraz środki i kredyty potencjalnych inwestorów. W tym kontekście ważnego znaczenia nabie-ra konieczność przekształceń organizacyjnych i własnościowych oraz prywatyzacja przedsię-biorstw.
Sprawne przeprowadzenie przekształceń własnościowych utrudnia sytuacja ekono-miczno-finansowa przedsiębiorstw, a przede wszystkim zadłużenie i przerost zatrudnienia w koksowniach.
Przewidziano również konieczność opracowania szczegółowych programów restrukturyzacji koksowni. Ich wdrożenie wymagać będzie akceptacji wszystkich zainteresowanych stron.
Niezależnie od działań restrukturyzacyjnych konieczne i niezbędne jest kontynuowanie przez przedsiębiorstwa właściwej polityki handlowej.
1. Modernizacja techniczna i doprowadzenie do spełnienia wymagań w zakresie ochrony środowiska. Utrzymanie zdolności produkcyjnych na prognozowanym poziomie, przy jedno-czesnym zapewnieniu jakości i efektywności produkcji, wymaga zmodernizowania w latach 2000-2008 potencjału produkcyjnego zarówno koksowni przyhutniczych, jak i samodzielnych przedsiębiorstw. Skupienie zasadniczego wysiłku na odtworzeniu baterii koksowniczych po-zwoli uzyskać dalszą, istotną poprawę w zakresie ochrony środowiska. Nakłady na moderni-zację baterii koksowniczych wyniosą ok. 328 mln zł i będą pokryte głównie z kredytów ko-mercyjnych oraz środków własnych przedsiębiorstw. Poprawa warunków ekologicznych wymaga modernizacji wydziałów węglopochodnych, polegającej w szczególności na zasto-sowaniu nowych rozwiązań techniczno-technologicznych. Koszt tych działań oszacowano na ok. 317 mln zł.
2. Likwidacja zdolności produkcyjnych koksowni. Dostosowanie zdolności produkcyjnych do możliwości zbytu wymaga fizycznej likwidacji baterii koksowniczych i całych koksowni. Efektem podjętych działań będzie stopniowe ograniczanie zdolności produkcyjnych z obec-nych 10,9 mln do 9,4 mln ton koksu/rok w 2008 r.
W obecnej sytuacji finansowej koksownie nie są w stanie samodzielnie sfinansować zadań związanych z likwidacją zdolności produkcyjnych i rekultywacją terenu po wyłączonych ba-teriach. Taki stan może ograniczyć zainteresowanie potencjalnego inwestora. Przy likwidacji koksowni zostaną zatrudnieni zwalniani pracownicy. Nakłady związane z likwidacją koksow-ni i baterii koksowniczych oraz rekultywacją terenu wyniosą 144 mln zł.
3. Restrukturyzacja zatrudnienia. W 2000 r. z samodzielnych koksowni (z przyczyn leżą-cych po stronie zakładu pracy) odejdzie 875 osób. W czterech samodzielnych koksowniach od 1 stycznia 2000 r. do 31 grudnia 2002 r. zatrudnienie zostanie zmniejszone z ponad 9 tys. osób do blisko 5,3 tys. osób, w tym ok. 300 osób uzyska uprawnienia emerytalno-rentowe. Zakłada się utrzymanie w 2000 r. zatrudnienia dla ok. 1300 osób w spółkach utworzonych w wyniku przekształceń organizacyjnych na bazie majątku koksowni oraz dla blisko 360 osób w latach następnych. Osiągnięcie celów "Programu restrukturyzacji polskiego przemysłu koksowniczego" wymaga zmniejszenia zatrudnienia o blisko 40 proc.
4. Prognozowane wyniki ekonomiczno-finansowe. Konsekwentna i skoordynowana reali-zacja programu powinna zapewnić już w 2002 r. rentowność w koksownictwie. Przy zmniej-szeniu przez analizowane zakłady ilości produkowanego koksu o prawie 5 proc., przychody ze sprzedaży będą mniejsze o niecałe 2 proc.
V WSPARCIE PRZEZ RZĄD RP RESTRUKTURYZACJI W PRZEMYŚLE KOKSOWNICZYM
1. Wsparcie restrukturyzacji zatrudnienia. Obejmie ono ok. 500 osób zwalnianych w la-tach 2001-2002. Polegać będzie na przeznaczaniu środków finansowych na szkolenia i akty-wizację zawodową zwalnianych pracowników. Przewidziano również współfinansowanie ze środków publicznych jednorazowych szkoleń dla ok. 500 osób zwolnionych w wyniku re-strukturyzacji zatrudnienia w 2000 r.
Oszacowano, że wydatki budżetu przeznaczone na restrukturyzację zatrudnienia w latach 2001-2002 powinny wynieść 14,0 mln zł, w tym w 2001 r. - 6 mln zł, w 2002 r. - 8 mln zł.
Pracownicy, którzy utracą miejsca pracy w wyniku realizacji rządowego "Programu restruktu-ryzacji polskiego przemysłu koksowniczego", zatrudnieni w samodzielnych koksowniach, objęci zostaną osłonami socjalnymi.
2. Przekształcenia własnościowe i powiązania kapitałowe w przemyśle koksowniczym. Każda z samodzielnych koksowni ma przygotowane i uzgodnione odrębne programy re-strukturyzacji i przekształceń własnościowych.
VI WARUNKI I HARMONOGRAM REALIZACJI PROGRAMU
Realizacja programu wymaga:
- podjęcia i wykonania w latach 2001-2008 projektów modernizacyjnych, pozwalających utrzymać zdolności produkcyjne na poziomie ok. 9 mln ton koksu/rok;
- prywatyzacji ZK Przyjaźń w trybie utworzenia spółki wierzycieli, do której Skarb Państwa wniesie majątek koksowni;
- prywatyzacji i konsolidacji organizacyjno-kapitałowej koksownictwa i górnictwa węgli kok-sowych poprzez utworzenie wspólnych podmiotów gospodarczych;
- realizacji programu poprawy jakości węgla i koksu;
- podjęcia przez koksownie likwidacji wyłączonych zakładów i baterii oraz rekultywacji tere-nu;
- wsparcia restrukturyzacji zatrudnienia i częściowego sfinansowania kosztów tej restruktury-zacji ze środków budżetowych;
- corocznego dokonywania oceny wdrażania i realizacji programu.
Indywidualne programy restrukturyzacji koksowni przedstawione zostaną ministrowi gospo-darki w terminie do pięciu miesięcy od daty przyjęcia programu restrukturyzacji sektora przez Radę Ministrów. W tych programach powinno się uwzględniać m.in.: program restrukturyza-cji zatrudnienia zakładu, nakłady inwestycyjne, plany ekonomiczno-finansowe, działania na rzecz ochrony środowiska.
Realizacja programu ma zapewnić trwałą rentowność przedsiębiorstw i osiągnięcie przez nie konkurencyjności na rynku.
Bezpośredni nadzór nad realizacją programu sprawować będzie minister gospodarki.
