Szara strefa w UE. Francja niechlubnym liderem, jak wypadła Polska?

W 2023 r. szara strefa tytoniowa w UE sięgała 8,3 proc. rynku, a w Polsce 3,6 proc. - poinformowało KPMG w komunikacie prasowym. Podano, że UE utraciła blisko 11,6 mld euro wpływów budżetowych z niezapłaconych podatków na tytoń.

"W 2023 r. w UE szara strefa tytoniowa w UE sięgała 8,3 proc. rynku, a nielegalne wyroby tytoniowe stanowiły ok. 35 mld szt. Przestępczość tytoniowa w ub. roku kosztowała UE blisko 11,6 mld euro. Niechlubnym liderem zestawienia jest Francja, gdzie co trzeci papieros (33,2 proc., 16,8 mld sztuk) pochodzi z nielegalnych źródeł, na czym francuski budżet stracił ok. 7,3 mld euro w wyniku niezapłaconych podatków" - napisano.

KPMG podaje, że w Polsce w ub. roku szara strefa tytoniowa wyniosła 3,6 proc. rynku, a Polacy wypalili 1,5 mld sztuk nielegalnych papierosów (spadek o 0,33 mld szt., 0,6 pkt. proc. rdr.), wskutek czego fiskus utracił ok. 0,2 mld euro.

Raport firmy analitycznej KPMG objął łącznie 38 europejskich państw: 27 z UE oraz 11 spoza Wspólnoty: Albanię, Bośnię i Hercegowinę, Czarnogórę, Kosowo, Macedonię Północną, Mołdawię, Norwegię, Serbię, Szwajcarię, Wielką Brytanię oraz Ukrainę.

KPMG oszacowało, że w ub. roku w tych 38 państwach całkowita konsumpcja wyrobów tytoniowych z nielegalnych źródeł przekroczyła 52 mld szt. (z czego w UE: 35 mld szt.), co wygenerowało ponad 16,6 mld euro utraconych wpływów podatkowych (niezapłacone akcyza i podatek VAT od takich produktów).

Wskazano, że Francja odpowiada za blisko połowę (47,7 proc.) całkowitej konsumpcji nielegalnych wyrobów tytoniowych w UE. Według KPMG najwięcej nielegalnych wyrobów tytoniowych w 2023 r. wypalali kolejno: Francuzi (33 proc.), Irlandczycy (28 proc.), Brytyjczycy (26 proc.), Grecy (24 proc.) oraz Ukraińcy (22 proc.). Najniższy udział szarej strefy tytoniowej ma Luksemburg (1 proc.).

W raporcie KPMG Polska znalazła się w gronie 7 europejskich państw z najniższą szarą strefą tytoniową, notując rekordowo niski udział szarej strefy w rynku tytoniowym: 3,6 proc. w 2023 r. Szara strefa tytoniowa konsekwentnie maleje w Polsce od kilku lat: w 2021 r. nielegalne wyroby tytoniowe stanowiły 4,9 proc. rynku, a w 2022 r. - 4,2 proc.

Z danych Ministerstwa Finansów wynika, że w ostatnich 3 latach doszło do wyraźnego wzrostu wpływów budżetowych z tytułu akcyzy na wyroby tytoniowe: z 23,3 mld zł w 2021 r. do 27,5 mld zł w 2023 r. Ten wzrost jest zasługą ograniczenia szarej strefy tytoniowej i przyjęcia przez rząd tzw. mapy drogowej podwyżek akcyzy na wyroby tytoniowe (2022-2027), która zapewniała stopniowy i równy wzrost podwyżek akcyzy na wszystkie wyroby tytoniowe (papierosy, tytoń do palenia i nowatorskie wyroby tytoniowe) - o 10 proc. rdr. do 2027 r.

Jak wskazano, w sierpniu br. rząd opublikował projekt zmian w mapie akcyzowej, zgodnie z którym stawki podwyżek akcyzy na wyroby tytoniowe będą różne i już w 2025 r. wyniosą: 25 proc. na papierosy, 38 proc. na tytoń do palenia i 50 proc. na nowatorskie wyroby tytoniowe. Zgodnie z wyliczeniami Krajowego Stowarzyszenia Przemysłu Tytoniowego (KSPT), skumulowane podwyżki akcyzy na wyroby tytoniowe w latach 2021-2027 mają sięgać: 109 proc. na papierosy (zgodnie z poprzednim kalendarzem podatkowym: 61 proc.); 165 proc. na tytoń do palenia (poprzednio: 61 proc.); oraz 401 proc. na nowatorskie wyroby tytoniowe (poprzednio: 222 proc.).

"W podwyżkach uwzględniono też pierwotnie nieobjęte mapą drogową płyny do papierosów elektronicznych (podwyżka o 228 proc. przy pierwotnie zerowej podwyżce). Branża tytoniowa alarmuje rząd, że tak wysokie stawki doprowadzą do załamania legalnego rynku tytoniowego, spadku wpływów akcyzowych oraz ponownego wzrostu szarej strefy we wszystkich kategoriach wyrobów tytoniowych w Polsce" - napisano.

Głównymi źródłami szarej strefy tytoniowej w UE są: przemyt, nielegalna sprzedaż i nielegalna produkcja wyrobów tytoniowych, która w ostatnich latach rośnie najszybciej. KPMG podaje, że w 2019 r. w 38 państwach objętych badaniem sprzedano 8,1 mld szt. podrabianych papierosów, podczas gdy w 2023 r. było to już ponad 20 mld szt.

Raport KPMG podkreśla, że zmienia się struktura szarej strefy tytoniowej w całej UE, w tym w Polsce. W Polsce najszybciej rośnie produkcja nielegalnych wyrobów tytoniowych: w ostatnich 3 latach wzrosła z 0,35 mld szt. do 0,48 mld szt. Podobna tendencja panuje w całej UE: zorganizowane grupy przestępcze coraz częściej inwestują w produkcję nielegalnych wyrobów tytoniowych na terenie UE.

Podano, że stopniowo maleje zaś przemyt papierosów do UE oraz ich nielegalna sprzedaż, głównie ze względu na obostrzenia panujące na granicach UE z Białorusią, Rosją i Ukrainą. Rośnie też specjalizacja grup zajmujących się przestępczością tytoniową, które usiłują dywersyfikować źródła zysku i kładą coraz większy nacisk na produkcję i przemyt wyrobów tytoniowych nowego rodzaju, z uwagi na rosnące zainteresowanie klientów takimi wyrobami oraz wzrost obciążeń podatkowych na te wyroby w UE.

"W 2023 r. służby 22 państw UE rozbiły ponad 100 nielegalnych fabryk papierosów. W Polsce, według danych Centralnego Biura Śledczego Policji (CBŚP), zlikwidowano w tym czasie 22 nielegalne fabryki i 7 wytwórni krajanki tytoniowej, przejmując ponad 340 mln szt. wyrobów tytoniowych i ponad 317 ton tytoniu" - napisano. 

Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorstw postuluje rozważenie późniejszego terminu wejścia w życie nowych regulacji dotyczących akcyzy na wyroby tytoniowe i ich substytuty; proponuje, żeby zmiany weszły w życie od dnia 1 stycznia 2026 r. - napisał rzecznik MŚP w opinii do projektu ustawy.

"Ważnym aspektem projektowanych zmian jest termin ich wdrożenia. Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców wnosi o rozważenie wyznaczenia późniejszego terminu wejścia w życie nowych regulacji - od dnia 1 stycznia 2026 r. Niespodziewane zmiany w prawie, w szczególności w zakresie danin publiczno-prawnych, dotyczące każdego rodzaju działalności gospodarczej, a w niniejszym przypadku sektora tytoniowego - utrudniają opracowanie średnio i długookresowych strategii działania biznesu oraz stanowią istotną barierę o charakterze systemowym w rozwoju gospodarczym" - napisano.

"Dodatkowo zmiany takie negatywnie wpływają na zaufanie przedsiębiorców (wytwórców, dostawców surowców, dystrybutorów i innych) do ustawodawcy i organów administracyjnych. Nagła zmiana omawianych regulacji może spowodować konieczność gruntownego rewidowania przez przedsiębiorców ich założeń budżetowych, jak również opłacalności rozpoczętych inwestycji" - dodano.

Jak wskazano w opinii, tego rodzaju niepewność regulacyjna zwiększa koszty i ryzyko wykonywania działalności gospodarczej w Polsce.

"Ponadto, w chwili obecnej opublikowano jedynie projekt regulacji, nie wiadomo zatem jaki będzie ich ostateczny kształt ani termin wdrożenia do porządku prawnego" - napisano.

"Brak jest również aktów wykonawczych, niezbędnych do stosowania w praktyce tych przepisów, przede wszystkim rozporządzenia określającego szczegółowy zakres danych zawartych w deklaracji o wysokości akcyzy pobranej i wpłaconej przez płatnika oraz wzór tej deklaracji wraz z objaśnieniami co do sposobu prawidłowego składania tej deklaracji, informacjami o terminie i miejscu jej składania oraz niezbędnymi pouczeniami, zapewniając możliwość prawidłowego obliczenia wysokości akcyzy" - dodano.

Jak wskazuje rzecznik MŚP, proponowane zmiany mieć będą istotny wpływ na wykonywanie działalności gospodarczej przez przedsiębiorców, a dostosowanie do nich wymaga czasu, pogłębionej analizy oraz wdrożenia odpowiednich zmian i procedur, a przede wszystkim poniesienia zwiększonego wysiłku organizacyjnego i finansowego.

W opinii wskazano też na krótkie vacatio legis projektu ustawy.

"Należy również pamiętać, iż gwarancja przewidywalności w systemie podatkowym wymaga zachowania co najmniej 6 miesięcznego vacatio legis dla zmian odnoszących się do prawa podatkowego, a takich zmian dotyczy przedmiotowy projekt" - napisano w opinii.