W kryzysie nadzieja dla infrastruktury

Ostanio o polskiej infrastrukturze napisano już setki artykułów, toczyły się dyskusje i organizowano panele. Nic dziwnego, mało jest krajów w UE o tak fatalnych drogach, zaniedbanej sieci kolejowej, gazowej sieci pełnej wielkich białych plam czy niewydolnej, od dziesięcioleci nie modernizowanej, awaryjnej energetycznej sieci przesyłowej. A przecież nie możemy wszystkich niedostatków w tej dziedzinie przypisać zapóźnieniom zawinionym przez komunizm czy trudnym warunkom geograficznym.

W końcu mamy kraj w większości równinny, a wolny rynek od prawie 20 lat.

Od lat o poprawę sytuacji walczy Towarzystwo Rozwoju Infrastruktury ProLinea skupiające podmioty, które chcą inicjować działania na rzecz rozwoju inwestycji infrastrukturalnych w Polsce. Jednak przeszkadza złe prawo, niechęć, lęki i opór mieszkańców, a czasem po prostu brak pieniędzy.

Paradoksalnie szansę na poprawę stanu infrastruktury może teraz stworzyć kryzys finansowy i gospodarczy. Jeszcze do niedawna ceny towarów i usług sięgały zenitu.

Podczas gdy kilka lat temu kilometr autostrady budowano za dwa miliony euro, to teraz firmy budowlane żądały wielokrotność tej liczby. Podobnie było z materiałami - tona asfaltu czy cementu zdrożała w ciągu kilku lat kilkakrotnie.

Dużo dotkliwszy był brak fachowców.

Ci najlepsi wyjechali za granicę, pozostali szukali lepiej płatnej pracy. Nic więc dziwnego, że rządy poważnie zastanawiały się, skąd wziąć ludzi do pracy. Wydawało się, że nasze drogi będą budowali Chińczycy lub Wietnamczycy.

Tymczasem teraz sytuacja uległa całkowitemu odwróceniu.

W kryzysie nadzieja?

Po pierwsze ze względu na kryzys finansowy i związany z tym utrudniony dostęp do kredytu mało kogo stać duże inwestycje infrastrukturalne. Mniejszy popyt na towary spowodował spadek ich cen. Stal zbrojeniowa, cement czy beton dawno nie były już tak tanie. Kryzys spowodował pojawienie się na rynku większej liczby specjalistów, zwłaszcza że jedną z pierwszych branż, jaką dosięgnęły problemy, jest budowlanka mieszkaniowa. Developerzy wstrzymują rozpoczęcie nowych budów, wykańczane są już tylko te, których pozostawienie naraziłoby na zniszczenia.

Zdaniem prof. Michała Kuleszy, jednego ze współautorów reformy samorządowej rządu Jerzego Buzka, taką sytuację na rynku pracy mogą wykorzystać samorządy, które niejako przy okazji mogą rozwiązać dwa problemy.

- Nie tylko mogą, ale i powinny. Na przykład kwestie inwestycji - należy rozpocząć takie, które będą dawały nowe miejsca pracy, np. drogi, infrastruktura. Dzięki nim samorządy nie tylko stworzą miejsca pracy, ale i polepszą życie mieszkańców. Co ważne, zyski będzie można zbierać natychmiast, gdy tylko poprawi się koniunktura - uważa prof. Kulesza. (Szerzej o roli samorządu jako inwestora w tekście "Inwestor z urzędu" - s. 58).

Jednak czy kryzys uda się wykorzystać na unowocześnienie infrastruktury? Niestety, możliwe jest, że kasy miast, pozbawione wpływów z kurczącej się gospodarki, będą świeciły pustkami. Pozostaje więc udanie się "po prośbie" do banków.

- We wszystkich branżach widać problem z pieniędzmi na inwestycje. Otrzymają je te firmy, których projekty inwestycyjne będą najwyżej ocenione - uważa Krzysztof Rozen, szef zespołu ds. energii i zasobów naturalnych w firmie doradczej KPMG.

- Po pierwsze na rynku jest mało pieniędzy, banki "oglądają" więc każdą złotówkę.

To także oznacza, że rywalizacja wśród firm, które chcą wziąć pożyczkę, jest także bardzo duża. Kredyty otrzymują inwestycje o najwyższej i szybkiej stopie zwrotu, a w przypadku infrastrukturalnych regułą nie jest błyskawiczny zwrot - podkreśla nasz rozmówca.

Jakie więc warunki musi spełnić firma, która ubiega się o pożyczkę? Kluczowe warunki to ustabilizowana pozycja kredytobiorcy oraz świetnie udokumentowany i przygotowany projekt. Zwłaszcza to ostatnie kryterium ma większe niż do niedawna znaczenie. To klient musi przygotować projekt i praktycznie udowodnić, że rzeczywiście jest on opłacalny.

Kłody pod druty

Mimo że inwestycje infrastrukturalne są kluczowe dla rozwoju kraju, to pod nogi chcących je realizować rzucane są kłody.

Największy problem związany jest z aspektami prawnymi inwestycji.

- Obowiązujące regulacje prawne, w odniesieniu do prowadzonej przez Gaz- System działalności, poprzez nadmierne ich zróżnicowanie i zawiłość utrudniają zarówno funkcjonowanie, jak i przyszłe planowanie inwestycji - przyznaje prezes potentata Igor Wasilewski.

Jako przykład może służyć dostęp do już eksploatowanych gazociągów.

- Problemy te wynikają często z niewłaściwie uregulowanego stanu prawnego, jako spuścizny po minionych epokach, i związanego z tym utrudnionego dostępu do urządzeń gazowych. Rozwiązanie tego problemu w znacznym zakresie możliwe byłoby przez dostosowanie zmian w Kodeksie Cywilnym - służebności przesyłu (która weszła w życie 1 sierpnia 2008 r.) - z przepisami Ustawy o gospodarce nieruchomościami, która też wymaga dostosowania do obecnych realiów gospodarczych i technicznych - wyjaśnia prezes Wasilewski.

Ale to przecież nie problem operatora.

- Istotną dla naszej spółki sprawą są także opłaty za usytuowanie naszej infrastruktury na terenach należących do państwa, wynikające m.in. z Ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych, Ustawy o lasach lub ustawy Prawo wodne - dodaje nasz rozmówca.

Wszystkich zainteresowanych chcących inwestować w infrastrukturę denerwują także przepisy Ustawy o zagospodarowaniu i planowaniu przestrzennym, które komplikują procedury planowania, lokalizowania oraz uzgadniania projektowanych inwestycji liniowych. Realizacja inwestycji trwa długo, ponieważ ustawa Prawo zamówień publicznych dopuszcza możliwość wielokrotnego odwoływania się od decyzji oraz ich zaskarżania, przez co wstrzymywany jest wybór wykonawców.

- Z naszego punktu widzenia niezbędne do właściwego rozwoju infrastruktury jest usprawnienie i uproszczenie procesu budowlanego inwestycji liniowych, takich jak gazociągi, co wiąże się z koniecznością wprowadzenia zmian w ustawie Prawo budowlane - wyjaśnia prezes Wasilewski.

Moja chata z kraja

Podobne problemy ma również PSE Operator. Główną barierą w realizacji inwestycji sieciowych są niedostosowane do potrzeb energetyki rozwiązania prawne dotyczące rozwoju i eksploatacji systemów przesyłowych, zwłaszcza tzw. prawo drogi.

- Wiele z zaprojektowanych przez spółki przesyłowe i dystrybucyjne nowych, w tym strategicznych, odcinków sieci nie może zostać zakończonych ze względu na protesty mieszkańców, zmiany decyzji władz samorządowych lub niezrozumiałe postanowienia sądów. Doprowadza to, między innymi, do sytuacji, w których rozpoczęte już inwestycje są blokowane w trakcie budowy lub zaplanowane wiele lat temu w ogóle nie są rozpoczynane - powiedziano nam w tej kluczowej dla kraju spółce.

Przykładem takich problemów jest wstrzymanie prac nad strategicznym dla bezpieczeństwa energetycznego zachodniej Polski odcinkiem sieci Ostrów Wielkopolski - Plewiska. Przystępując w 2003 roku do inwestycji, PSE miał uzgodnioną ze wszystkimi gminami trasę przebiegu nowej linii, w miejscu istniejącej, starej. Po wybudowaniu 136 ze 144 km, jedna z gmin uchwaliła nowy plan zagospodarowania przestrzennego, zmieniający klasyfikację gruntów z niebudowlanych na budowlane, co w konsekwencji doprowadziło do zbliżenia zabudowy do uzgodnionej wcześniej trasy linii, a następnie oprotestowania ostatniego odcinka sieci, uchylenia pozwolenia na budowę i wstrzymania inwestycji.

Poważna awaria istniejącej infrastruktury grozi blackoutem nie tylko w samym Poznaniu, ale też na rozległych obszarach województwa wielkopolskiego.

Nagminne i poniekąd zrozumiałe postawy mieszkańców broniących swego w imię zasady "niech budują, gdzie chcą, byle nie na moim" tworzą fatalne połączenie z zabagnionymi kwestiami własnościowymi i skomplikowanym, trudnym do wyegzekwowania prawem i ciągnącymi się biurokratycznymi procedurami.

Tymczasem inwestycje infrastrukturalne są nieodzowne. Dobrze o tym wiedzą firmy.

W 2009 roku PSE-Operator przeznaczy na inwestycje prawie 900 mln zł. To kwota większa niż w latach poprzednich (w 2008 roku wartość inwestycji sięgnie ok. 720 mln zł). PSE-Operator będzie kontynuował ważną inwestycję poprawiającą pewność zasilania zachodnich obszarów kraju - budowę linii od stacji Ostrów do wcięcia w linię Rogowiec-Trębaczew. Spółka będzie również realizować zadania polegające na sprzężeniu sieci 220 i 400 kV. Rozpoczną się też prace związane z modernizacją przejętych ostatnio tzw. linii wschodnich z Ukrainą i Białorusią.

Nie mniej ambitne plany ma Gaz-System.

W 2009 roku będą realizowane strategiczne inwestycje związane z rozbudową krajowego systemu przesyłu gazu ziemnego w północno-zachodniej Polsce, do których można zaliczyć dokończenie gazociągów: Włocławek-Gdynia (75 km), Szczecin- Gdańsk (272 km), Świnoujście-Szczecin (85 km), Szczecin-Lwówek (wraz z tłocznią Goleniów - 186 km) i Gustorzyn-Odolanów (180 km).

Strategiczne projekty inwestycyjne będą realizowane przez spółkę w Polsce północno- zachodniej, ponieważ obecnie w tym rejonie brakuje zdolności przesyłowych.

Budowa gazociągów pozwoli dostarczyć gaz w rejony dotychczas pozbawione dostępu do tego nośnika energii. Inwestycje są również konieczne, aby odebrać od krajowego systemu przesyłowego gaz z nowych planowanych źródeł dostaw, czyli terminalu LNG i gazociągu Baltic Pipe.

W sumie inwestycje te pochłoną setki milionów złotych. Skąd na to pieniądze? Strategiczne inwestycje związane z rozbudową krajowego systemu przesyłowego zostały uwzględnione w Programie Operacyjnym "Infrastruktura i Środowisko - Narodowa Strategia Spójności 2007- 2013". W przypadku Gaz-Systemu spółka będzie starała się o dofinansowanie tych projektów z funduszy UE (na poziomie ok. 30 proc.).

A co, jeśli nie uda się zrealizować tych planów? Polska zamiast zbliżać się cywilizacyjnie do najbardziej rozwiniętych krajów UE, będzie coraz bardziej odstawać. - Brak dobrych dróg i połączeń kolejowych to katastrofa dla planów rozwoju państwa - uważa poseł PSL Janusz Piechociński.

Nie inaczej ma się rzecz z infrastrukturą przesyłową. Bez gazu i prądu nie może pracować większość nowoczesnych firm, a narastające inwestycyjne zaległości w tej dziedzinie oznaczają dla polskiej gospodarki perspektywę "wykluczenia infrastrukturalnego".

Zapaść w infrastrukturze oznaczałaby zapaść całego państwa.

Dariusz Malinowski