WEI: Uwaga na Europę socjalną

Warsaw Enterprise Institute stoi na stanowisku, że o ile główne cele Europy Socjalnej (równe szanse na rynku pracy, uczciwe warunku pracy, inkluzywność) są słuszne, o tyle droga, jaką obrała do ich realizacji Unia Europejska, prowadzi do pauperyzacji klasy średniej, pogorszenia sytuacji najbiedniejszych Europejczyków i zatracanie konkurencyjności europejskich firm.

Projekt jest szczególnie niebezpieczny dla państw wciąż doganiających najbogatsze gospodarki. Polska powinna wypracować jasne stanowisko wobec każdej z zasad EFPS w kontekście własnego interesu społecznego i gospodarczego.

Wymienia on 20 zasad, na których budowana ma być "Europa Socjalna" w następujących dziedzinach:

1) Kształcenie, szkolenie i uczenie się przez całe życie
2) Równouprawnienie płci
3) Równość szans
4) Aktywne wsparcie na rzecz zatrudnienia
5) Bezpieczne i elastyczne zatrudnienie
6) Wynagrodzenia
7) Informacje o warunkach zatrudnienia i ochrona w przypadku zwolnień
8) Dialog społeczny i zaangażowanie pracowników
9) Równowaga między życiem zawodowym a prywatnym
10) Zdrowe, bezpieczne i dobrze dostosowane środowisko pracy oraz ochrona danych zakresie
11) Opieka nad dziećmi i wsparcie dla dzieci
12) Ochrona socjalna
13) Zasiłki dla bezrobotnych
14) Dochód minimalny
15) Świadczenie emerytalne i renty
16) Ochrona zdrowia
17) Integracja osób niepełnosprawnych
18) Opieka długoterminowa
19) Mieszkalnictwo i pomoc dla bezdomnych
20) Dostęp do podstawowych usług

EFPS zawiera ogólne deklaracje określające prawa socjalne obywateli UE (np. "każdy człowiek w podeszłym wieku ma prawo do posiadania środków umożliwiających godne życie") i zgodnie z zapisem swojej preambuły "ma służyć jako przewodnik ku osiąganiu pozytywnych wyników w zakresie zatrudnienia i sytuacji społecznej Warsaw enterprise institute w odpowiedzi na obecne i przyszłe wyzwania".

Nie jest to jednak przewodnik dla członków UE opcjonalny, a w pewnym sensie obligatoryjny, gdyż - jak czytamy w tej samej preambule - "realizacja Europejskiego filaru praw socjalnych stanowi wspólne polityczne zobowiązanie i odpowiedzialność".

Jego autorzy zastrzegają przy tym, że "nie pociąga on za sobą rozszerzenia kompetencji Unii ani zadań przyznanych na mocy traktatów.  Powinien być on wdrażany w granicach tych kompetencji." W praktyce wdrażaniem zasad filaru zająć się mogą państwa członkowskie (oddolnie) oraz Komisja Europejska (odgórnie). Coraz silniejsze centralistyczne tendencje w UE skłaniają tę instytucję do oparcia się przede wszystkim o KE.

Na początku marca tego roku Komisja Europejska opublikowała zapowiedź formalnego przyjęcia tzw. planu działania (Action Plan) w sprawie Europy Socjalnej (na 4 kw. 2021 r.), w którym wskazuje się narzędzia prawne, którymi zamierza realizować zasady EFPS. Wstępna forma planu znana jest już dzisiaj.

KE zakłada, że dzięki przedstawionym w nim działaniom uda się zagwarantować, że:

a) co roku co najmniej 60 proc. dorosłych obywateli UE będzie podnosić swoje kwalifikacje zawodowe
b) do 2030 r. uda się zapewnić zatrudnienie co najmniej 78 proc. populacji w wieku 20-64 i
c) liczba ludzi zagrożonych biedą i wykluczeniem spadnie o 15 mln.
 
Wiadomo już, że w ramach wdrażania EFPS Komisja Europejska zaprezentuje w ciągu najbliższych 12 miesięcy m.in.:

- propozycję legislacji dotyczącej pracowników platformowych (świadczących usługi za pomocą platform online);
- propozycję regulacji w zakresie Sztucznej Inteligencji w kontekście jej użycia na rynku pracy;
- propozycję legislacji w celu przeciwdziałania agresji wobec kobiet w miejscu pracy;
- propozycję rekomendacji dot. dochodu minimalnego;
- inicjatywę dotyczącą opieki długoterminowej.

Prócz tego KE w ramach realizacji EFPS podejmie szereg konsultacji, będzie raportować postępy wdrażania istotnych dyrektyw i szacować ich efektywność.  To, co dobrze wygląda na papierze, nie zawsze działa w praktyce, a droga do piekła wybrukowana jest dobrymi intencjami. Europejskie Filar Praw Socjalnych pełen jest dobrych intencji, ale jeśli narzędzia, którymi będzie się je wprowadzać nie będą wystarczająco elastyczne, to nie doprowadzą nas do bogatszej, bardziej innowacyjnej i społecznie bardziej spójnej Europy.

Niestety, istnieje poważne ryzyko, że sposób wdrażania EFPS będzie odbywał się na podstawie fałszywego przekonania, że regulacja, biurokracja i daleko idąca kontrola to droga do postępu. Wskazuje na to nie tylko Action Plan, lecz także te już podjęte w ramach wdrażania EFPS kroki.

KE zaprezentowała już na przykład propozycję dyrektywy o ogólnoeuropejskiej płacy minimalnej, rekomendującą m.in., by ta wynosiła minimalnie 50 proc. średniego wynagrodzenia w danym kraju. To byłoby kolejne działanie pozbawiające państwa członkowskie swobody w realizacji własnej wizji rozwoju społeczno-gospodarczego.

Weźmy dla przykładu Polskę. Obecnym poziom płacy minimalnej w Polsce (2800 zł) znajduje się według bieżących szacunków się powyżej tej granicy i wynosi ok. 53 proc. Z jednej strony to dobrze, że w wyniku ewentualnego wdrożenia dyrektywy nie będziemy musieli automatycznie podnosić płacy minimalnej, z drugiej zwiąże nam ono ręce  w sytuacji, gdyby konieczne było jej zamrożenie ze względu na sytuację gospodarczą.

W planach dotyczących budowy Europy Socjalnej ujawnia się jedna z największych słabości myślenia europejskich elit: zapomina się, że to w różnorodności rozwiązań instytucjonalnych i możliwości lokalnych z nimi eksperymentów tkwi tajemnica rozwoju. Centralizacja jest wrogiem konkurencyjności i innowacyjności, czego smutnym przykładem jest właśnie dzisiejsza Unia Europejska.

Europejski Filar Praw Socjalnych to dokument podpisany przez Parlament Europejski, Radę Europy i Komisję Europejską na Szczycie Społecznym na rzecz Sprawiedliwego Zatrudnienia i Wzrostu Gospodarczego, który  odbył się 17 listopada 2017 w Göteborgu (Szwecja).

Sejmowa Komisja Polityki Społecznej i Rodziny nie poparła w tym tygodniu poprawek opozycji do projektu nowelizacji ustawy o pomocy społecznej. Propozycje zakładają m.in. zwiększenie do 500 zł dodatków terenowych dla pracowników socjalnych.

Wiceminister rodziny i polityki społecznej Stanisław Szwed zaznaczył, że co do zasady są to dobre zmiany, jednak na tym etapie wprowadzałyby one zbyt duże konsekwencje w innych ustawach. Zadeklarował, że propozycje zostaną jeszcze przeanalizowane do czasu prac w Senacie.

Wiele poprawek złożyła Lewica. Przewidują one m.in. zwiększenie dodatku za pracę w terenie dla pracowników socjalnych nie z 200 zł do 400 zł, jak jest w projekcie, tylko z 200 do 500 zł. Lewica zaproponowała również zmniejszenie okresu pracy pracowników socjalnych, od którego zależy dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni nie z 5 lat do 3 lat, jak jest w projekcie, tylko do dwóch lat. Posłowie Lewicy zaproponowali ponadto, by pomoc psychologiczna dla pracowników socjalnych przysługiwała także pracownikom domów pomocy społecznej.

Projekt nowelizacji ustawy o pomocy społecznej, oprócz podwyższenia dodatków terenowych, wprowadza także inne zmiany regulujące wykonywanie zawodu pracownika socjalnego. Umożliwiono zdobycie uprawnień do wykonywania zawodu pracownika socjalnego przez zdobycie kwalifikacji w ramach ukończenia studiów podyplomowych z zakresu metodyki i metodologii pracy socjalnej. Ustalono ścieżkę awansu zawodowego dla pracowników socjalnych i wprowadzono okresowe oceny (z możliwością kwestionowania ich wyników przez pracownika).

Projekt wprowadza także zmianę w ustalaniu wysokości zasiłku okresowego w przypadku osoby samotnie gospodarującej. Obecnie wysokość zasiłku okresowego dla osoby samotnie gospodarującej ustalona jest do wysokości różnicy między kryterium dochodowym tej osoby a jej dochodem - z tym że kwota zasiłku nie może być wyższa niż 418 zł miesięcznie.

Po zmianie zasiłek będzie ustalany do wysokości różnicy między kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej a jej dochodem - z tym że miesięczna kwota zasiłku nie może być wyższa niż kwota kryterium dochodowego na osobę w rodzinie.

Aktualna wysokość kryterium dochodowego na osobę w rodzinie wynosi 528 zł. Dzięki nowemu rozwiązaniu maksymalna wysokość zasiłku okresowego będzie zmieniać się każdorazowo wraz ze zmianą kryteriów dochodowych.

Proponowane rozwiązanie ma także na celu uelastycznienie przyznawania świadczeń niepieniężnych. Wprowadzono możliwość przyznania usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych w trybie pilnym, uzasadnionym nagłą zmianą stanu zdrowia osoby, której będą świadczone. Umożliwiono także wspólne skierowanie małżonków lub rodziców z dorosłymi dziećmi do tego samego domu pomocy społecznej.

Doprecyzowano także przepisy o procedurze zawierania kontraktu socjalnego z osobą bezdomną, dotyczące integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w Polsce status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą. Zmieniono datę wejścia w życie zweryfikowanych kryteriów dochodowych - obowiązywać będą od 1 stycznia. Poszerzono również możliwości realizacji usług w ramach rodzinnego domu pomocy. Ustawa wejdzie w życie po upływie 30 dni od jej ogłoszenia