Wyjście z cienia Trybunału

Zmiany wprowadzone Traktatem z Nicei potwierdzają, że od Sądu Pierwszej Instancji (sąd) będzie zależeć coraz więcej: powoli staje się on sądem właściwym już nie tylko dla podmiotów prywatnych, ale także dla instytucji wspólnotowych oraz państw, o czym przekonała się Polska, składając swoje pierwsze skargi przeciwko Komisji właśnie do Sądu Pierwszej Instancji. Uważam nawet, że można zaryzykować twierdzenie, że to właśnie do tego sądu należy przyszłość.

W przeciwieństwie do Trybunału, Sąd Pierwszej Instancji orzeka co do zasady w izbach, a tylko wyjątkowo w pełnym składzie. Zgodnie z artykułem 2(4) Decyzji Rady o utworzeniu Sądu Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich w sądzie funkcjonują trzy izby.

Bez adwokata generalnego

W skład Sądu Pierwszej Instancji wchodzi co najmniej jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego. Sędziowie sądu wybrani są, podobnie jak sędziowie Trybunału Sprawiedliwości, za wspólną zgodą państw członkowskich. Nieco inaczej natomiast niż w przypadku Trybunału sformułowane są wymogi, które spełniać musi kandydat: musi to być osoba, której niezależność jest poza wszelką wątpliwością i która spełnia warunki przewidziane dla sprawowania stanowiska sędziowskiego (judicial office). Traktat z Nicei dodał, że osoba - kandydat musi spełniać warunki wymagane do objęcia wysokiego stanowiska sędziowskiego (high judicial office). W obu wypadkach o tym, czy warunek ten jest spełniony, decyduje prawo krajowe kandydata na sędziego. Cechą Sądu Pierwszej Instancji jest brak odrębnego urzędu adwokata generalnego. Tworząc ten sąd uznano, że sprawy, jakie zostaną mu powierzone, nie wymagają udziału i opinii adwokata generalnego. Niewystępowanie adwokata generalnego jest regułą, od której przewidziany został jeden wyjątek.

Zgodnie bowiem z artykułem 2(3) decyzji o utworzeniu sądu, w określonej sprawie możliwe jest powierzenie jednemu z sędziów obowiązków adwokata generalnego.

Wówczas osoba taka spełnia identyczną funkcję, jak adwokat generalny w Trybunale Sprawiedliwości. Decyzję o mianowaniu w danej sprawie adwokata generalnego podejmuje się na zebraniu administracyjnym sądu na wniosek zgłoszony przez izbę rozpoznającą sprawę. Na podstawie regulaminu można wskazać, że wyznaczenie adwokata generalnego może mieć charakter obligatoryjny i fakultatywny. W praktyce orzeczniczej Sądu Pierwszej Instancji adwokat generalny był wyznaczany niezwykle rzadko, głównie w początkowych latach funkcjonowania.

Kompetencje sądu

Sąd Pierwszej Instancji (SPI; siedziba w Luksemburgu) - został utworzony w 1988 r. Sąd ten jest właściwy do rozpoznawania w pierwszej instancji skarg:
- o stwierdzenie nieważności zaskarżonego aktu (art. 230 TWE),
- na bezczynność (zaniechanie) instytucji Wspólnoty (art. 232 TWE),
- o odszkodowanie (art. 235 TWE),
- w sporach pracowniczych między Wspólnotą a jej pracownikami (art. 236 TWE),
- wnoszonych na podstawie klauzuli arbitrażowej umieszczonej w umowie prawa publicznego lub prywatnego, zawartej przez Wspólnotę lub w jej imieniu (art. 238 TWE).

Ponadto art. 225 ust. 3 TWE przyznaje SPI prawo do rozpoznawania pytań wstępnych (prejudycjalnych) w szczególnych dziedzinach określonych w statucie. Jednak dotychczas w statucie nie wskazano tych dziedzin.

Podmioty prywatne (osoby fizyczne i prawne) mogą wnosić bezpośrednie skargi tylko do Sądu Pierwszej Instancji.

Skargi i orzeczenia wstępne

Jeżeli chodzi o przekazanie Sądowi Pierwszej Instancji części jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości, należy wskazać, że miało ono charakter stopniowy.

Dzisiaj możemy stwierdzić, że wszystkie skargi bezpośrednie wniesione przez osoby fizyczne i prawne, także w sprawach pomocy państwa i antydumpingowe, są składane do Sądu Pierwszej Instancji. Zauważyć jednak należy, że w wersji pierwotnej artykuł 225 traktatu rzymskiego wyłączał skargi wnoszone przez państwa członkowskie i instytucje spod jurysdykcji sądu. Ograniczenie takie zostało jednak z czasem usunięte, otwierając tym samym możliwość dalszego poszerzenia jurysdykcji sądu również o te sprawy. Dzisiaj więc nowy art. 225 Traktatu przewiduje, że sąd korzysta z jurysdykcji w zakresie wszystkich skarg bezpośrednich z wyjątkiem tych, które statut przekazuje do kompetencji Trybunału. Wraz z poszerzeniem Wspólnot od 1 maja 2004 r. Statut Trybunału został zmieniony w ten sposób, że Trybunał zachował kompetencję w skargach bezpośrednich kierowanych przez państwa członkowskie przeciwko Parlamentowi i Radzie. We wszystkich innych sprawach sądem właściwym, także dla państw, jest Sąd Pierwszej Instancji, z zastrzeżeniem możliwości odwołania do Trybunału. Dzisiaj więc podział jurysdykcji oparty jest na innym aniżeli wcześniej założeniu: to jurysdykcja Sądu Pierwszej Instancji jest regułą, bez względu na to, kto jest skarżącym, a Trybunału wyjątkiem tylko w tych sytuacjach, gdy jest przewidziana przez przepis szczególny.

Od ostatecznego orzeczenia wydanego przez sąd w sprawach, w których sąd orzeka w pierwszej instancji przysługuje odwołanie do Trybunału w terminie dwóch miesięcy od doręczenia zaskarżanego orzeczenia.

Istotne zmiany dotyczą poszerzenia jurysdykcji sądu o możliwość wydawania orzeczeń wstępnych, które do tej pory stanowiły wyłączną domenę Trybunału. Artykuł 225 traktatu rzymskiego przewiduje, że Sąd Pierwszej Instancji uzyskuje po raz pierwszy od początku istnienia Wspólnot kompetencję do wydawania orzeczeń wstępnych w sprawach, które zostaną określone w statucie. Przekazanie to ma jednak charakter ściśle kontrolowany. Jeżeli bowiem sąd uzna, że sprawa wymaga wydania orzeczenia co do zasady, które mogłoby mieć wpływ na jedność lub spójność prawa wspólnotowego, może przekazać sprawę do rozstrzygnięcia przez Trybunał.

Panele sądowe

Dodatkowo traktat z Nicei przewiduje powołanie tzw. paneli sądowych, a więc sądów powołanych do rozpoznawania spraw ze ściśle określonych dziedzin (np. własność intelektualna, sprawy pracownicze - lista spraw podlegających przekazaniu nadal nie jest znana). Od orzeczeń wydanych przez panele ma służyć odwołanie do Sądu Pierwszej Instancji. Tylko w wyjątkowych przypadkach jest to więc wyjątek od zasady, że od ostatecznych orzeczeń Sądu Pierwszej Instancji przysługuje odwołanie do Trybunału, orzeczenia Sądu wydane na skutek odwołania od orzeczeń paneli sądowych mogą być przedmiotem kontroli sprawowanej przez Trybunał. Wówczas pierwszy adwokat generalny korzysta z identycznych uprawnień jak w przypadku orzeczeń wstępnych.

Tomasz T. Koncewicz
Autor jest absolwentem wydziałów prawa we Wrocławiu i Edynburgu, byłym referendarzem w polskim gabinecie w Sądzie Pierwszej Instancji w Luksemburgu