Żałoba narodowa po śmierci papieża. Jakie kary grożą za jej nieprzestrzeganie?

"W związku ze śmiercią Ojca Świętego prezydent Andrzej Duda podjął decyzję, aby dzień pogrzebu - 26 kwietnia - uczynić dniem żałoby narodowej" - możemy przeczytać w opublikowanym komunikacie na oficjalnej stronie kancelarii prezydenta RP. Żałoba będzie obowiązywać od północy w nocy z piątku na sobotę do północy z soboty na niedzielę. 

Papież Franciszek zmarł w Poniedziałek Wielkanocny (21 kwietnia 2025 r.) o godzinie 7:35. Jak poinformował Watykan, jego pogrzeb odbędzie się w sobotę (26 kwietnia). Mszę pogrzebową na Placu Świętego Piotra zaplanowano na godzinę 10:00. Następnie kondukt uda się do Bazyliki Matki Bożej Większej, gdzie do grobu zostanie złożona trumna z ciałem papieża.

Żałobę narodową w Polsce ogłasza prezydent RP - wynika z artykułu 11 ustawy z 1980 roku o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych (Dz.U. 1980 nr 7 poz. 18). Dzieje się to na podstawie wydanego rozporządzenia, które obowiązuje na terenie całego kraju. W dokumencie na temat ogłoszenia żałoby prezydent musi zawrzeć uzasadnienie jej ogłoszenia, a także dokładnie określić datę jej rozpoczęcia i zakończenia.

Żałoba narodowa w kraju to szczególny okres, w którym państwo i społeczeństwo oddają hołd w związku z tragicznymi wydarzeniami. Może ona zostać ogłoszona w związku ze śmiercią wybitnych postaci (m.in. prezydenta, przywódcy innego kraju lub religii, czy cenionego artysty) lub w wyniku tragedii (katastrofa, zamach terrorystyczny itp.). 

Co dzieje się po ogłoszeniu żałoby narodowej? Jak wyjaśnił szef kancelarii premiera Jan Grabiec w TVN24, najważniejszy nakaz to obniżenie flag państwowych przed urzędami państwowymi do połowy masztów. Tradycyjnie flagi przepasuje się także czarnym kirem, jednak nie jest to regulowane ustawą. Poza tym zaleca się także: 

• Odwołanie imprez masowych, koncertów, wydarzeń sportowych oraz innych wydarzeń o charakterze rozrywkowym; 
• Stosowne zmiany w programach radiowych i telewizyjnych, rezygnując z emisji programów rozrywkowych; 
• Nieemitowanie treści rozrywkowych w mediach (np. reklam o żartobliwym charakterze); 
• Zachowanie ciszy i powagi w przestrzeni publicznej. 

Wiele zależy jednak od kwestii interpretacji. Jak wskazuje szef KPRM, w przypadku koncertów, spektakli czy meczów nie ma ścisłych zakazów prawnych. "To jest kwestia wrażliwości, wyczucia poszczególnych organizatorów" - wyjaśnił.  

Polskie przepisy nie zawierają zapisu, który wprost penalizowałby nieprzestrzeganie zasad obowiązujących podczas żałoby narodowej. Organizacja wydarzeń rozrywkowych w tym czasie nie jest formalnie zakazana i nie grożą za to ani mandaty, ani kary grzywny czy odpowiedzialność karna.

Wielu organizatorów - również ze względu na nieprecyzyjność przepisów - decyduje się jednak odwołać zaplanowane wcześniej wydarzenia rozrywkowe. Zwłaszcza, że służby porządkowe mogą powołać się na artykuł 49 paragraf 1 Kodeksu wykroczeń, który mówi: kto w miejscu publicznym demonstracyjnie okazuje lekceważenie Narodowi Polskiemu, Rzeczypospolitej Polskiej lub jej konstytucyjnym organom, podlega karze aresztu albo grzywny. 

Jan Grabiec zapewnił jednak w TVN24, że za zorganizowanie zaplanowanych wcześniej wydarzeń kulturalnych "nie będzie sankcji". 

Z powodu śmierci papieża Franciszka żałobą narodową ogłoszono nie tylko w Polsce, ale również w wielu innych krajach. Wśród nich są m.in. Hiszpania, Węgry i Brazylia, a także rodzinna Argentyna papieża. Również inne państwa, takie jak USA, Filipiny, Ekwador czy Chile wyraziły żałobę, opuszczają flagi do połowy masztu.

Żałobę narodową w Polsce w XXI wieku ogłaszano w sumie 18 razy:  

• 12-14 września 2001 r. - zamach na World Trade Center i Pentagon;
• 12-13 marca 2004 r. - zamach w Madrycie;
• 5 stycznia 2005 r. - trzęsienie ziemi na Oceanie Indyjskim w 2004 roku;
• 3-8 kwietnia 2005 r. - śmierć papieża Jana Pawła II;
• 14 lipca 2005 r. - zamach w Londynie 7 lipca 2005;
• 29 stycznia - 1 lutego 2006 r. - katastrofa budowlana na Śląsku (2006);
• 23-25 listopada 2006 r. - katastrofa górnicza w kopalni Halemba;
• 23-25 lipca 2007 r. - katastrofa polskiego autokaru we Francji;
• 24-26 stycznia 2008 r. - katastrofa lotnicza w Mirosławcu;
• 14-16 kwietnia 2009 r. - pożar hotelu socjalnego w Kamieniu Pomorskim; 
• 21-22 września 2009 r. - katastrofa górnicza w kopalni "Wujek - Ruch Śląsk"; 
• 10-18 kwietnia 2010 r. - katastrofa lotnicza pod Smoleńskiem;
• 5-6 marca 2012 r. - katastrofa kolejowa pod Szczekocinami;
• 3 listopada 2013 r. - śmierć Tadeusza Mazowieckiego;
• 20-23 grudnia 2018 r. - katastrofa górnicza w Stonawie;
• 18-19 stycznia 2019 r. - zabójstwo prezydenta Gdańska Pawła Adamowicza;
• 15-16 lutego 2019 r. - śmierć byłego premiera Jana Olszewskiego;
• 26 kwietnia 2025 r. - śmierć papieża Franciszka.