Spis treści:
Pożyczka - definicja
Zgodnie z Kodeksem cywilnym pożyczka to umowa, w której jedna strona (pożyczkodawca) zobowiązuje się przenieść na drugą stronę (pożyczkobiorcę) określoną ilość pieniędzy lub rzeczy oznaczonych co do gatunku, a pożyczkobiorca zobowiązuje się zwrócić taką samą ilość tego samego rodzaju i jakości.
Udzielenie pożyczki zwykle kojarzy się z koniecznością zapłaty odsetek, jednak podkreślenia wymaga fakt, że przepisy nie wymagają, by pożyczka była odpłatna.
Szczególne zasady dotyczą nieoprocentowanej pożyczki udzielanej w kręgu rodziny.
Podatek od czynności cywilnoprawnych a pożyczka udzielona najbliższym
Umowa pożyczki co do zasady podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych (PCC) w wysokości 0,5 proc. pożyczonej kwoty. Istnieje jednak zwolnienie z tego obowiązku. Dotyczy ono każdego, kto otrzymał pożyczkę pieniężną od osób z najbliższej rodziny, czyli od:
- żony, męża,
- zstępnego, np. córki, syna, wnuczki, wnuka, prawnuczki, prawnuka,
- wstępnego, np. matki, ojca, babci, dziadka, prababci, pradziadka,
- pasierbicy, pasierba,
- siostry, brata,
- macochy, ojczyma.
Pożyczka w rodzinie. Co trzeba zrobić, aby skorzystać ze zwolnienia z podatku?
Jeżeli pożyczka pieniężna pomiędzy wymienionymi osobami przekracza 36 120 złotych (łącznie z wartością pożyczek pieniędzy lub rzeczy otrzymanych ostatnio i tych otrzymanych dotychczas od tej samej osoby w roku, w którym nastąpiła ostatnia pożyczka i w okresie 5 lat poprzedzających ten rok), zwolniona jest ona z podatku od czynności cywilnoprawnych. Dzieje się tak pod warunkiem:
- złożenia deklaracji PCC-3 (w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych) w terminie 14 dni od daty zawarcia umowy pożyczki, chyba że umowa została zawarta w formie aktu notarialnego,
- udokumentowania otrzymania pieniędzy przez biorącego pożyczkę w określonej formie, np. w postaci dowodu przekazania pieniędzy na rachunek bankowy pożyczkobiorcy.
Szczególnym przypadkiem jest umowa pożyczki w wysokości do 36 120 złotych - taka pożyczka jest zwolniona z podatku bez obowiązku składania deklaracji PCC-3.
Ryzyko podatkowe przy pożyczkach nieoprocentowanych
Abstrahując od kwestii podatku od czynności cywilnoprawnych, należy pamiętać również o podatku dochodowym. Choć brak oprocentowania pożyczki jest zgodny z prawem, to urząd skarbowy może zwrócić uwagę na to, czy nie doszło do tzw. nieodpłatnego świadczenia, które w pewnych sytuacjach podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym. Dla celów podatkowych przyjmuje się, że nieodpłatne świadczenie to każde zdarzenie prawne lub gospodarcze, którego skutkiem jest przysporzenie majątku o konkretnym wymiarze finansowym, bez obowiązku spełnienia świadczenia wzajemnego.
Wydawać by się mogło, że skoro prawo przewiduje coś takiego, jak nieoprocentowana pożyczka i obie strony umowy się na to zgadzają, to fakt ten nie powinien rodzić skutków podatkowych w postaci uzyskania przez pożyczkobiorcę nieodpłatnego świadczenia. W rezultacie otrzymanie nieoprocentowanej pożyczki powinno być zdarzeniem neutralnym podatkowo na gruncie podatku PIT. Niestety, organy podatkowe oraz sądy coraz częściej zajmują odmienne stanowisko.
Co prawda wszyscy są zgodni co do tego, że odpłatność lub jej brak nie przesądza o ważności umowy pożyczki, ale podkreśla się, że odsetki mają wynagrodzić pożyczkodawcy fakt, że czasowo nie może korzystać on ze swojego kapitału. Niepobieranie odsetek od udostępnionych środków sprawia, że podmiot korzystający z cudzego kapitału bez ponoszenia kosztów znajduje się w lepszej sytuacji niż podmiot, który musi zapłacić za dostęp do kapitału. W rezultacie po stronie pożyczkobiorcy powstaje przychód z tytułu nieodpłatnych świadczeń, który należy rozliczyć w zeznaniu PIT-36.
Jednak równie wiele interpretacji i wyroków prezentuje odmienny pogląd i stwierdza, że nieoprocentowana pożyczka nie powoduje powstania przychodu z tytułu nieodpłatnych świadczeń. Pojawia się zatem pytanie, komu wierzyć? Niestety, jak to często w polskim systemie podatkowym bywa - nie wiadomo. Mimo niezliczonej ilości pozytywnych pism urzędowych w razie kontroli urząd skarbowy nadal mógłby stwierdzić, że w analizowanym przypadku świadczenie to należy opodatkować. Jedyne, co by wtedy pozostało, to droga sądowa, która byłaby żmudna i nie gwarantowałaby sukcesu. Dlatego w przypadku zagadnień, które są sporne w doktrynie, warto występować z wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej, która pełni dla podatnika funkcję ochronną.
Jednak nawet gdyby fiskus stwierdził, że nieoprocentowana pożyczka nie jest neutralna podatkowo, to dla członków najbliższej rodziny (I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn) istnieje koło ratunkowe - takie nieodpłatne świadczenie i tak będzie "korzystało" ze zwolnienia z podatku dochodowego od osób fizycznych.
Podsumowanie
Podsumowując, choć omawiany przypadek jest kolejnym dowodem na to, że polski system podatkowy zawiera wiele pułapek i często nawet osoby, które mają z nim na co dzień styczności, inaczej go interpretują, to przy skorzystaniu z opisanych w niniejszym artykule wskazówek członkowie najbliższej rodziny nie powinni obawiać się udzielania nieoprocentowanych pożyczek.
Grzegorz Hatala, adwokat, doradca podatkowy
Hatala & Storto Podatki
