Abolicja podatkowa - uzasadnienie

Dezorientacja w tym zakresie była jedną z ważniejszych przyczyn popełniania przez obywateli niezamierzonych błędów. Aparat skarbowy także nie był przygotowany i wystarczająco wyposażony do poszukiwania przychodów, szczególnie jeżeli źródła tych przychodów pozostawały nieujawnione.

System prawa został obecnie zasadniczo dostosowany do nowych warunków ustrojowych i gospodarczych, a znajomość prawa podatkowego stała się powszechna. W wyniku przeprowadzonych ostatnio zmian w organizacji aparatu skarbowego poprawił się poziom merytorycznego przygotowania tego aparatu do realizacji zadań oraz jego wyposażenia technicznego. Zakończył się proces legislacyjny w zakresie fundamentalnych zmian w Ordynacji podatkowej. Powstały zatem warunki umożliwiające określenie i zastosowanie twardych reguł postępowania w odniesieniu do tych, którzy nadal zamierzają postępować nieuczciwie. Przedtem jednak wskazanym byłoby tym wszystkim, którzy w poprzednim okresie świadomie lub nieświadomie uniknęli opodatkowania, stworzenie szansy rozliczenia się z fiskusem na szczególnie korzystnych warunkach.

Wprawdzie możliwości unikania opodatkowania, o których mowa wyżej, istniały od początku okresu transformacji ustrojowej i rozliczeniem należałoby objąć cały okres transformacji, poczynając od 1990r, jednak byłoby to prawnie niemożliwe. Taka koncepcja nie może być bowiem przyjęta z uwagi na okres przedawnienia prawa do ustalenia zobowiązań podatkowych określony w art.68 § 3 i 4 Ordynacji podatkowej. Opodatkowanie dochodów z nieujawnionych źródeł lub nie znajdujących pokrycia w źródłach ujawnionych jest możliwe tylko pod warunkiem doręczenia decyzji ustalającej zobowiązanie w terminie 5 lat od końca roku, w którym upłynął termin złożenia zeznania rocznego. Nierespektowanie tych reguł przedawnienia naruszałoby konstytucyjne zasady ochrony praw nabytych i pewności prawa. Z tych też względów możliwe jest poddanie opodatkowaniu dochodów wydatkowanych na majątek zgromadzony dopiero od 1996 roku.

Jednocześnie z całą mocą należy podkreślić, że w żadnym razie proponowane w niniejszej ustawie rozwiązania nie dotyczą i nie mogą dotyczyć osób, które uzyskiwały korzyści finansowe w drodze przestępstwa. Kompleksowe rozwiązanie tego problemu wymaga więc równoległych działań na płaszczyźnie wymiaru sprawiedliwości. W stosunku do korzyści uzyskanych z przestępstwa i majątku nabytego z tych korzyści powinny być, z pełną surowością, stosowane środki przewidziane w Kodeksie karnym. Docelowym rozwiązaniem jest przepadek korzyści pochodzących z przestępstwa na rzecz Skarbu Państwa w trybie i na zasadach określonych w odrębnej ustawie. Prace w tym zakresie prowadzi Ministerstwo Sprawiedliwości.

Szansą naprawienia błędów w spełnianiu powinności fiskalnych będzie jednorazowy podatek od dochodów nie znajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych (podatku tego jednak nie można utożsamiać z podatkiem dochodowym od osób fizycznych w rozumieniu ustawy z 26 lipca 1991 r., choć w obu podatkach zbliżone są elementy konstrukcji przedmiotu opodatkowania).

Zaproponowane w projekcie ustawy rozwiązania stawiają za cel umożliwienie rozliczenia wszystkich osób fizycznych posiadających majątek nabyty z dochodów legalnych, ale nieujawnionych w rozliczeniach podatkowych lub dochodów pochodzących ze źródeł nieujawnionych. Przystąpienie do takiego rozliczenia będzie dobrowolne, a rozlicznie nastąpi również poprzez dobrowolne ujawnienie majątku nabytego z dochodu pochodzącego ze źródeł nieujawnionych i opodatkowanie go jednorazowym, zryczałtowanym podatkiem według stawki 7,5%. Zaproponowane w projektowanej ustawie rozwiązanie jest niewątpliwie korzystne i zachęcające do poddania się abolicji podatkowej, gdyż stawka jednorazowego podatku będzie 10-krotnie niższa od stawki podatku dochodowego określonej w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Ujawnienie majątku i jego rozliczenie z fiskusem nastąpi w deklaracji podatkowej składanej w urzędzie skarbowym do 31 grudnia 2002r. W jej ramach ujawnieniu podlegało będzie mienie nabyte z dochodów pochodzących ze źródeł nie ujawnionych, posiadane w kraju i zagranicą, według stanu na dzień 31 grudnia 2001 r. Deklaracja podatkowa wywoła skutki takie jak decyzja ustalająca wysokość zobowiązania od dochodów z nieujawnionych źródeł lub nie znajdujących pokrycia w źródłach ujawnionych. Podatek wykazany w deklaracji będzie płatny w terminie 30 dni od dnia złożenia deklaracji. Do zadeklarowanego podatku stosować się będzie reguły przedawnienia określone w art.70 Ordynacji podatkowej. Zobowiązanie przedawnia się więc z upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku.

Nieskorzystanie ze szczególnych rozwiązań projektowanej ustawy przez osoby, które uzyskiwały przychody z nieujawnionych źródeł spowoduje niezwłoczne i konsekwentne urzeczywistnienie ich odpowiedzialności podatkowej na podstawie zasad ogólnych (art.20 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych), czyli opodatkowanie przychodów wedle stawki 75%. Analogiczne postępowanie zostanie wdrożone wobec osób, które do rozliczenia podatku w myśl projektowanej ustawy złożą nierzetelną deklarację podatkową.

Ponadto w razie, gdy organ podatkowy poweźmie wątpliwości co do wskazanego przez podatnika sposobu oraz okoliczności uzyskania dochodu wykazanego w deklaracji podatkowej, będzie przeprowadzane postępowanie wyjaśniające. Jak wyżej wskazano, jednorazowy podatek nie dotyczy korzyści uzyskanych z przestępstwa. Jeśli postępowanie wyjaśniające wykaże, że podatnik zgłosił w deklaracji podatkowej dochód pochodzący z przestępstwa, urząd skarbowy będzie wszczynał postępowanie karne skarbowe we własnym zakresie bądź zawiadamiał o tym fakcie właściwe organy ścigania. Gdyby po uiszczeniu jednorazowego podatku stwierdzono, że opodatkowany dochód pochodzi z przestępstwa, wpłacony podatek (bez oprocentowania) zostanie zwrócony po uprawomocnieniu się orzeczenia w tej sprawie.

Jednorazowe opodatkowanie dochodów z nieujawnionych źródeł w znaczącej mierze rozwiąże dotychczasowe problemy w tej materii. Niezbędne jest jednak wprowadzenie systemowych rozwiązań na przyszłość. Potrzeba wprowadzenia jednorazowego, w swej istocie wyjątkowego podatku, najlepiej argumentuje brak instrumentów prawnych pozwalających na sukcesywne i skuteczne wykrywanie faktu uzyskiwania dochodów ze źródeł nieujawnionych. Efektywne zwalczanie tego zjawiska jest możliwe tylko pod warunkiem umożliwienia aparatowi skarbowemu pozyskiwania informacji o majątku posiadanym i nabywanym przez podatnika w kolejnych latach. Jest to bezpośredni warunek wykonywania obowiązującego prawa przez organy państwa do tego zobowiązane.

Aby ten cel zrealizować, druga część projektowanej ustawy przewiduje wprowadzenie obowiązku składania deklaracji majątkowej (dział IIIa Ordynacji podatkowej). Wprowadzenie instytucji deklaracji majątkowej, jako podstawowego instrumentu umożliwiającego wykonanie obowiązujących przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (art. 20), jest zgodne z realizacją oczekiwań społecznych związanych z ograniczeniem korupcji i wszelkiego rodzaju nadużyć, a nade wszystko z powszechnie zgłaszanymi postulatami o bezwzględnej konieczności ściągania należnych podatków od osób, które ich unikają - w celu poprawy stanu finansów publicznych i lepszego finansowania potrzeb społecznych.

Instytucja deklaracji majątkowej, wprowadzana przepisami Ordynacji podatkowej, stworzy możliwość systematycznego porównywania dochodów deklarowanych w zeznaniach podatkowych składanych przy rozliczeniu podatku dochodowego od osób fizycznych z wartością zgromadzonego przez podatnika majątku. Deklaracje majątkowe będą fundamentem systemu pozyskiwania informacji o nabywanym majątku do celów opodatkowania dochodów z nieujawnionych źródeł. Złożone jednorazowo do końca bieżącego roku umożliwią jasne określenie stanu wyjściowego w zakresie posiadanego majątku, a tym samym staną się instrumentem sprawnego i skutecznego ujawniania przypadków ukrywania źródeł dochodu w przyszłości.

Nałożenie na podatników obowiązku składania deklaracji majątkowych spowoduje ograniczenie zakresu funkcjonowania nierejestrowanej, a więc i nieopodatkowanej działalności gospodarczej (tzw. szarej strefy). Deklaracje majątkowe pozwolą na ujawnienie dochodów ze źródeł nielegalnych lub dochodów osób dopuszczających się nadużyć finansowych lub w jakikolwiek inny sposób łamiących prawo dla własnej korzyści.

Ogromnie ważnym jest też aspekt społeczny proponowanych rozwiązań. Obywatele, którzy legalnie i jawnie zgromadzili swój majątek - niekiedy o znacznych rozmiarach - przestaną być objęci infamią społeczną na równi z osobami gromadzącymi majątek ze środków pochodzących z przestępstwa.

Należy podkreślić, że dane zawarte w deklaracji majątkowej nie będą mogły być wykorzystywane do innych celów - podlegają bowiem ochronie, gdyż będą objęte tajemnicą skarbową.

W projekcie ustawy wprowadzony został powszechny obowiązek ujawnienia przez osoby fizyczne, mające adres zamieszkania lub pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, posiadanego w kraju i zagranicą mienia według stanu na dzień 31 grudnia 2002 r. Generalnie ujawnienie majątku będzie działaniem o charakterze jednorazowym, natomiast w późniejszym okresie wykazywane będą jedynie istotne zmiany stanu i wartości mienia w danym roku podatkowym. W razie braku majątku powodującego obowiązek złożenia deklaracji majątkowej wystarczające będzie jedynie złożenie oświadczenia informującego o takiej okoliczności (art.119d Ordynacji podatkowej). Jeżeli natomiast obowiązek złożenia deklaracji powstanie dopiero w latach następnych, deklaracja majątkowa będzie składana w tych latach w terminie złożenia zeznania rocznego w podatku dochodowym (do 30 kwietnia). Obowiązkiem złożenia deklaracji będą objęci wszyscy, którzy są właścicielami lub posiadaczami majątku o znacznej wartości. Małżonkowie pozostający we wspólności majątkowej będą mogli złożyć wspólną deklarację majątkową (art.119c Ordynacji). Osoby fizyczne składać będą deklarację majątkową zawierającą spis majątku o znacznej wartości (ca ponad 360.000 zł oraz wyposażenie mieszkania), stanowiącego ich własność, współwłasność lub będącego w posiadaniu.

Wykazywany będzie tylko majątek, którego posiadanie wykracza poza materialne zaspokajanie podstawowych potrzeb życiowych. Projektowany art.119b § 3 Ordynacji podatkowej zawiera bowiem wyłączenia składników majątkowych, przez co nie będą one podlegać ujawnieniu w deklaracji majątkowej (zwolnienia przedmiotowe). Przykładowo należy tu wskazać na wyłączenie z ujawnienia:

- ruchomości stanowiących wyposażenie gospodarstwa domowego, o jednostkowej wartości nie przekraczającej 10.000 zł,

- lokalu mieszkalnego o powierzchni nie przekraczającej 70m2, jeżeli osoba nie posiada innych nieruchomości (przeciętna wartość - ok. 170.000 zł),

- środków transportu o łącznej wartości nie przekraczającej 80.000 zł,

- pozostałego majątku (w szczególności zasobów pieniężnych), którego łączna wartość nie przekracza 100.000 zł.

Zwolnieniem podmiotowym będą natomiast objęci rolnicy nie uzyskujący przychodów opodatkowanych podatkiem dochodowym, jeżeli od 1990 r. nie nabyli nieruchomości gruntowej albo nie wybudowali budynku mieszkalnego, obiektu budowlanego lub innego budynku (obiektu) nie będącego tymczasowym obiektem budowlanym w rozumieniu prawa budowlanego.

Projektowany art.119e Ordynacji podatkowej zawiera szczegółowe reguły określania wartości majątku. Naczelną zasadą jest szacowanie majątku wedle najprostszego wskaźnika, tj. ceny nabycia lub kosztów wytworzenia. Jedynie wyjątkowo szacowanie nastąpi wedle wartości rynkowej. Wskazać też należy na uproszczenie obowiązku składania deklaracji majątkowych przez ustalenie właściwości miejscowej w urzędzie skarbowym tożsamym dla złożenia zeznania rocznego w podatku dochodowym od osób fizycznych - art.119g § 2 Ordynacji podatkowej. Wzór deklaracji podatkowej, deklaracji majątkowej oraz wzór oświadczenia zostaną określone w rozporządzenia Ministra Finansów. Deklaracje zostaną opracowane w sposób umożliwiający w miarę proste i łatwe wypełnienie. Będą one dostępne w każdym urzędzie skarbowym, a także pod adresem www.mf.gov.pl na stronie internetowej Ministerstwa Finansów.

Rozwiązania zaproponowane w projekcie ustawy nie powodują zwiększenia wydatków budżetowych. Powinny natomiast spowodować wzrost wpływów do budżetu państwa z tytułu opodatkowania dochodów pochodzących ze źródeł nieujawnionych. Wobec niemożności oszacowania skali zainteresowania instytucją abolicji nie jest możliwe obliczenie wielkości tych wpływów.

Z doświadczeń licznych państw, które stosowały abolicję podatkową wynika, że dochody z tego tytułu wynosiły około 2% kwoty podatków objętych objętych abolicją, zebranych w sposób standardowy. W polskich warunkach byłyby to wpływy na poziomie ok. 0,5 mld zł.