Jaki mandat grozi za wykroczenia skarbowe?

Uchybienia w wykonywaniu obowiązków podatkowych, klasyfikowane jako wykroczenia skarbowe, mogą być karane w trybie mandatowym - bez udziału sądu.

Wykroczeniem skarbowym jest czyn zabroniony, w wyniku którego kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej, np. podatku, nie przekracza pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia w czasie jego popełnienia. W 2021 r. ten próg wynosi 14 000 zł. Wykroczeniami skarbowymi są także inne uchybienia - nieskutkujące zaniżeniem lub narażeniem na uszczuplenie należności publicznoprawnej - jeżeli tak stanowi Kodeks karny skarbowy. Przykładami takich przewinień są: niezłożenie deklaracji w terminie, nierzetelne prowadzenie księgi podatkowej czy niewydanie klientowi paragonu.

Uprawnionymi do wystawiania mandatów karnych za wykroczenia skarbowe są upoważnieni pracownicy urzędów skarbowych oraz upoważnieni pracownicy i funkcjonariusze Służby Celno-Skarbowej. Tryb mandatowy stosuje się, gdy osoba sprawcy i okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości, a ponadto sprawca godzi się na przyjęcie mandatu karnego. Odmowa nie jest jednak sposobem na uniknięcie kary. Jeżeli sprawca nie wyrazi zgody na przyjęcie mandatu karnego, sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych, co w praktyce oznacza najczęściej skierowanie jej do sądu.

BIZNES INTERIA na Facebooku i jesteś na bieżąco z najnowszymi wydarzeniami

Zasady wymiaru grzywny nakładanej mandatem karnym zmieniły się 1 maja 2021 r.

Regulacje obowiązujące przed tą datą przewidywały, że grzywna nie może przekroczyć podwójnej wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, a obecne - że wolno ją nałożyć w wysokości do pięciokrotności tej pensji. W konsekwencji z dnia na dzień górna granica sankcji wymierzanej w trybie mandatowym za wykroczenia skarbowe popełnione w 2021 r. wzrosła z 5600 zł (2 × 2800 zł) do 14 000 zł (5 × 2800 zł).

Nie każdy mandat karny wystawiony od 1 maja 2021 r. może jednak być wystawiony na kwotę wyższą niż 5600 zł. Przesądza o tym art. 2 § 2 Kodeksu karnego skarbowego. Przepis ten stanowi, że w przypadku gdy w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia wykroczenia skarbowego, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy. Nowe regulacje dotyczące wymiaru grzywny w trybie mandatowym - jako mniej korzystne dla karanych - stosuje się więc do wykroczeń skarbowych popełnionych od 1 maja 2021 r. Grzywna może być nałożona w drodze mandatu karnego w wysokości do pięciokrotności minimalnego wynagrodzenia za pracę tylko za wykroczenia skarbowe popełnione od 1 maja 2021 r. Grzywna za wykroczenia skarbowe popełnione przed tą datą nie może przekroczyć podwójnej wysokości minimalnej pensji (przykład).

Wysokość grzywny w konkretnym przypadku zależy od wielu okoliczności.

Organ mandatowy powinien wymierzyć karę - w przewidzianych prawem granicach - adekwatną do wagi wykroczenia skarbowego. Należy odpowiednio stosować art. 12 i 13 Kodeksu karnego skarbowego. Kara powinna uwzględniać stopień społecznej szkodliwości wykroczenia skarbowego, czyli przede wszystkim rodzaj i charakter zagrożonego lub naruszonego dobra, wagę niedopełnionego obowiązku finansowego, wysokość uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej, sposób i okoliczności popełnienia czynu zabronionego. Istotne są ponadto motywacja sprawcy i sposób zachowania po popełnieniu wykroczenia skarbowego. 

Organ, wymierzając karę, powinien brać pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma ona osiągnąć w stosunku do sprawcy, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa. Grzywna powinna być ustalona z uwzględnieniem sytuacji życiowej sprawcy: stosunków rodzinnych, stanu majątkowego, dochodów, możliwości zarobkowania itp. (por. odpowiedź Ministerstwa Finansów na interpelację poselską nr 23185/2021).

Podstawowym powodem zmiany górnej granicy wymiaru grzywny nakładanej mandatem karnym była potrzeba objęcia postępowaniem mandatowym szerszego zakresu uchybień kwalifikowanych jako wykroczenia skarbowe. Więcej spraw może być obecnie szybciej załatwianych bez udziału sądu - bez konieczności występowania do niego z aktem oskarżenia lub z wnioskiem o wyrażenie zgody na dobrowolne poddanie się sprawcy odpowiedzialności. 

Resort finansów deklaruje, że zmiana górnej granicy wymiaru grzywny nie powinna mieć wpływu na wysokość mandatów za drobne wykroczenia skarbowe, np. złożenie zeznania podatkowego po terminie. Wyższe mandaty mogą otrzymać przemytnicy, handlarze nielegalnymi wyrobami akcyzowymi czy osoby, które wbrew obowiązkowi nie zgłaszają przewozu gotówki przez granice UE w kwocie powyżej równowartości 10 000 euro.

Organ mandatowy nie może zmienić grzywny wymierzonej prawomocnym mandatem karnym. Dopuszczalne jest natomiast w pewnych przypadkach jego uchylenie. Sytuacje te zostały wskazane w art. 140 Kodeksu karnego skarbowego.

Po pierwsze, mandat karny podlega uchyleniu, jeżeli grzywnę nałożono za czyn niebędący wykroczeniem skarbowym. Po drugie, gdy ukarana została osoba, która nie podpisała mandatu karnego lub która nie ponosi odpowiedzialności za wykroczenie skarbowe. 

Ponadto uchylaniu podlegają mandaty karne wystawione w przypadku, gdy tryb mandatowy nie może być zastosowany z powodu zbiegu przepisów lub gdy za wykroczenie skarbowe należałoby orzec przepadek przedmiotów. Poza tym przesłanką uchylenia jest nałożenie grzywny w wysokości przekraczającej dopuszczalną wysokość, z tym że uchylenie dotyczy tylko części przewyższającej dozwolony pułap.

Uprawnionym do uchylenia prawomocnego mandatu karnego jest sąd, na którego obszarze działania została w trybie mandatowym nałożona kara grzywny. Uchylenie następuje z urzędu albo na wniosek ukaranego, jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna prawnego. Wniosek musi być złożony nie później niż w terminie 7 dni od daty przyjęcia mandatu. Sąd, uchylając mandat karny, nakazuje podmiotowi, na rachunek, z którego pobrano grzywnę, niezwłoczny zwrot uiszczonej kwoty. Zwrot nie nastąpi jednak, jeżeli czyn zarzucany sprawcy wyczerpuje znamiona przestępstwa skarbowego, przestępstwa lub wykroczenia. W takim wypadku uiszczoną kwotę zatrzymuje się do zakończenia postępowania jako zabezpieczenie majątkowe grożących kar, środków karnych lub innych środków oraz kosztów postępowania. Po uchyleniu mandatu karnego sprawa jest rozpoznawana na zasadach ogólnych.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 10.09.1999 r. - Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2021 r. poz. 408 ze zm.)

Autor: Małgorzata Żujewska
Gazeta Podatkowa nr 49 (1820) z dnia 2021-06-21

GOFIN podpowiada