Odszkodowanie od przewoźnika bez VAT

W ustawie o VAT nie zostało zdefiniowane pojęcia odszkodowania. Definicja taka znajduje się natomiast w kodeksie cywilnym, zgodnie z którym odszkodowanie jest zapłatą za wyrządzone szkody, poniesione przez kogoś straty. Naprawienie szkody obejmuje straty, które poniósł poszkodowany, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby nie wyrządzono szkody. Ponadto, zgodnie z przepisami ogólnymi, przedsiębiorcy wykonujący przewozy towarów odpowiadają na zasadzie ryzyka za szkody wyrządzone w przewożonym towarze, które powstały podczas przewozu. Oznacza to, że nawet wykazanie braku winy przewoźnika nie zwalnia go od odpowiedzialności. Zatem, w przypadku uszkodzenia bądź zaginięcia przewożonego towaru odpowiedzialność za zaistniałą szkodę ponosi przewoźnik (bądź jego ubezpieczyciel) i w związku z tym, jest on zobowiązany do wypłaty odszkodowania.

Natomiast, zakres przedmiotowy opodatkowania podatkiem od towarów i usług został określony w art. 5 ust. 1 ustawy o VAT, zgodnie z którym opodatkowaniu tym podatkiem podlegają m.in. odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Zgodnie z art. 8 ust 1 ustawy o VAT- przez świadczenie usług rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów, w rozumieniu art. 7, w tym również: przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej, zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji, oraz świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.

Ponadto art. 7 ust 1 i 2 stanowią, że przez dostawę towarów rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel, w tym również: przeniesienie z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu lub przeniesienie z mocy prawa własności towarów w zamian za odszkodowanie, wydanie towarów na podstawie umowy dzierżawy, najmu, leasingu lub innej umowy o podobnym charakterze zawartej na czas określony lub umowy sprzedaży na warunkach odroczonej płatności, jeżeli umowa przewiduje, że w następstwie normalnych zdarzeń przewidzianych tą umową lub z chwilą zapłaty ostatniej raty prawo własności zostanie przeniesione, wydanie towarów na podstawie umowy komisu: między komitentem a komisantem, jak również wydanie towarów przez komisanta osobie trzeciej, a także wydanie towarów komitentowi przez komisanta na podstawie umowy komisu, jeżeli komisant zobowiązany był do nabycia rzeczy na rachunek komitenta, oraz ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego, ustanowienie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu oraz przekształcenie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego na spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, a także ustanowienie na rzecz członka spółdzielni mieszkaniowej odrębnej własności lokalu mieszkalnego lub lokalu o innym przeznaczeniu oraz przeniesienie na rzecz członka spółdzielni własności lokalu lub własności domu jednorodzinnego. Ponadto również przekazanie przez podatnika towarów należących do jego przedsiębiorstwa na cele inne niż związane z prowadzonym przez niego przedsiębiorstwem.

W tym miejscu należy wskazać, że świadczenie usług, w myśl cytowanego przepisu art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT, podlega opodatkowaniu jedynie wówczas, gdy wykonywane jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta usługi. Zatem, aby ustalić zasady opodatkowania danej czynności dokonywanej w zamian za odszkodowanie niezbędne jest rozstrzygnięcie, czy czynności te skutkują uzyskaniem bezpośrednich korzyści przez wypłacającego. Opodatkowaniu podlegają bowiem tylko te czynności, które przyczyniają się bezpośrednio do uzyskania korzyści przez wypłacającego.

W sytuacji gdy, podatnik ubiega się o odszkodowanie od przewoźnika z tytułu wyrządzonej, podczas wykonywania usługi transportu szkody, w postaci uszkodzenia przewożonego towaru, otrzymanie odszkodowania nie przyczynia się bezpośrednio do uzyskania korzyści przez przewoźnika i tym samym stanowi jedynie formę odszkodowania wypłacaną nabywcy towarów. Ponadto przewoźnik, wypłacając przedmiotową kwotę odszkodowania, nie pełni roli beneficjenta usługi i nie ponosi z tego tytułu jakiejkolwiek korzyści.

W związku z powyższym należy stwierdzić, że czynność ta nie stanowi odpłatnego świadczenia usług, o którym mowa w art. 8 ust. 1 ustawy o VAT, podlegającego opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Ponadto, nie stanowi ona również dostawy towarów, gdyż zarówno pojęcie "pieniądz" jak i "odszkodowanie" nie odpowiadają pojęciu towaru w rozumieniu ustawy o VAT. Zgodnie bowiem z art. 2 pkt 6 ustawy o VAT przez towary rozumie się rzeczy ruchome, jak również wszelkie postacie energii, budynki i budowle lub ich części, będące przedmiotem czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, które są wymienione w klasyfikacjach wydanych na podstawie przepisów o statystyce publicznej, a także grunty. Mając powyższe na uwadze, należy zatem stwierdzić, iż otrzymanie odszkodowania od przewoźnika nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów, bowiem nie stanowi wynagrodzenia za czynność podlegającą opodatkowaniu tym podatkiem. Odszkodowanie takie powinno być udokumentowane za pomocą noty księgowej. Jest to uniwersalny dokument księgowy służący dokumentowaniu transakcji, dla których nie przewidziano odrębnych formularzy. Warto również dodać, że nota księgowa jest dokumentem wystawianym w rozrachunkach z kontrahentami właśnie w sytuacji, gdy nie mają zastosowania przepisy ustawy o podatku od towarów i usług.

Magdalena Łakomy