Odszkodowanie z tytułu wywłaszczenia a podatek dochodowy
W pewnych sytuacjach na mocy indywidualnej decyzji właściwego organu administracji publicznej może dojść do wywłaszczenia. Polega ono na pozbawieniu lub ograniczeniu służącego danej osobie prawa rzeczowego do oznaczonej rzeczy. Polskie prawo przewiduje wyłącznie wywłaszczenie na ściśle określone, wymienione w katalogu zamkniętym cele publiczne, a ponadto może ono nastąpić tylko za słusznym odszkodowaniem (art. 21 ust. 1 Konstytucji).
Jednym ze wspomnianych wyżej celów publicznych jest budowa dróg. Otrzymane w związku z tym odszkodowanie jest bez wątpienia przychodem podatnika, ale po spełnieniu określonych warunków może być zwolnione z opodatkowania.
Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. Nr 51, poz. 307 ze zm., dalej "ustawa o PIT) opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21, 52, 52a i 52c oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku.
Stosownie jednak do art. 21 ust. 1 pkt 29 ustawy o PIT, wolne od podatku dochodowego są przychody uzyskane z tytułu odszkodowania wypłacanego stosownie do przepisów o gospodarce nieruchomościami lub z tytułu odpłatnego zbycia nieruchomości na cele uzasadniające jej wywłaszczenie oraz z tytułu sprzedaży nieruchomości w związku z realizacją przez nabywcę prawa pierwokupu, stosownie do przepisów o gospodarce nieruchomościami; nie dotyczy to przypadków, gdy właściciel nieruchomości, o której mowa w zdaniu pierwszym, nabył jej własność w okresie 2 lat przed wszczęciem postępowania wywłaszczeniowego bądź odpłatnym zbyciem nieruchomości za cenę niższą o co najmniej 50% od wysokości uzyskanego odszkodowania lub ceny zbycia nieruchomości na cele uzasadniające jej wywłaszczenie lub w związku z realizacją prawa pierwokupu.
W interpretacji z dnia 4 czerwca 2010 r. (sygn. ITPB2/415-201/10/MM) Dyrektor Izby Skarbowej w Bydgoszczy wypowiedział się w sprawie warunków uprawniających do skorzystania ze zwolnienia zawartego we wskazanym wyżej art. 21 ust. 1 pkt 29 ustawy o PIT. Organ podatkowy zwrócił uwagę, że nie w każdym przypadku otrzymanie odszkodowania z tytułu wywłaszczenia nie będzie skutkowało brakiem konieczności opodatkowania otrzymanej kwoty.
W szczególności należy stwierdzić, że podstawowym warunkiem uprawniającym do skorzystania z przedmiotowego zwolnienia jest uzyskanie przychodu między innymi z tytułu odszkodowania wypłacanego stosownie do przepisów o gospodarce nieruchomościami.
Odszkodowanie przysługuje zatem dotychczasowym właścicielom, użytkownikom wieczystym oraz osobom, którym przysługuje do nieruchomości ograniczone prawo rzeczowe, w stosunku do których została wydana indywidualna decyzja określająca wysokość odszkodowania. Warunkiem koniecznym do skorzystania ze zwolnienia jest ponadto brak łącznego zaistnienia następujących przesłanek:
1. nabycie nieruchomości nastąpiło w okresie 2 lat przed wszczęciem postępowania wywłaszczeniowego lub odpłatnym zbyciem,
2. cena jej nabycia była o co najmniej 50% niższa od wysokości odszkodowania lub ceny zbycia.
W interpretacji podkreślono, że wyłączenie otrzymanej kwoty z opodatkowania nie będzie mogło nastąpić tylko w przypadku ziszczenia się obu powyższych przesłanek. Jeżeli natomiast wystąpi tylko jedna z nich, np. nieruchomość zostanie nabyta rok przed wszczęciem postępowania wywłaszczeniowego, ale jednocześnie jej cena nie będzie o co najmniej 50% niższa od wysokości odszkodowania, podatnik zachowa prawo do zwolnienia.
W stanie faktycznym będącym podstawą wydanej interpretacji organ podatkowy zajął stanowisko korzystne dla podatnika, który został wywłaszczony, a należącą do niego nieruchomość nabył w drodze spadku.
W interpretacji wskazano, że uzyskane odszkodowanie nie spowoduje powstania obowiązku podatkowego na gruncie ustawy o PIT, ponieważ nabycie nieruchomości miało miejsce w okresie przekraczającym 2 lata przed wszczęciem postępowania wywłaszczeniowego, a ponieważ nastąpiło w drodze spadku niemożliwe jest ustalenie ceny jej nabycia. W rezultacie, z powodu niezaistnienia żadnej z dwóch przesłanek negatywnych do skorzystania ze zwolnienia, podatnik nie będzie musiał opodatkowywać otrzymanego odszkodowania.
Podsumowując, zwolnienie zawarte w art. 21 ust. 1 pkt 29 ustawy o PIT może mieć zastosowanie tylko do odszkodowań wypłaconych stosownie do przepisów o gospodarce nieruchomościami lub z tytułu odpłatnego zbycia nieruchomości na cele uzasadniające jej wywłaszczenie oraz z tytułu sprzedaży nieruchomości w związku z realizacją przez nabywcę prawa pierwokupu. Jednocześnie nie mogą wystąpić łącznie dwie przesłanki negatywne tj. zbyt krótki okres między nabyciem nieruchomości a postępowaniem wywłaszczeniowym i zbyt niska cena nabycia w stosunku do otrzymanego odszkodowania.
Jarosław Włoch
Aplikant radcowski, konsultant w Departamencie Doradztwa Podatkowego Małopolskiego Instytutu Studiów Podatkowych w Krakowie
-----
Artykuł ma charakter jedynie informacyjny i stanowi publikację zainspirowaną treścią artykułów prasowych, interpretacji organów podatkowych i orzeczeń sądów administracyjnych. Nie stanowi porady ani opinii podatkowej czy prawnej w rozumieniu art. 2 ust. 1 i art. 31 ustawy o doradztwie podatkowym (Dz. U. z 1996 r. Nr 102, poz. 475, ze zm.) i jest odzwierciedleniem poglądów wyrażanych przez autorów publikacji. Małopolski Instytut Studiów Podatkowych Sp. z o.o. nie bierze odpowiedzialności za ewentualne skutki podejmowanych decyzji na ich podstawie.
