Przymusowy zaległy urlop na podstawie tarczy 4.0
Pracownik ma prawo wykorzystać urlop wypoczynkowy w przysługującym mu wymiarze, pracodawca zaś jest odpowiedzialny za prawidłowe udzielenie tego urlopu. Ponosi on również odpowiedzialność za stan urlopowych zaległości w firmie, którym powinien przeciwdziałać. Tarcza 4.0 daje mu narzędzie do niwelowania urlopowych zaległości w postaci prawa do udzielenia zaległego urlopu bez zgody pracownika.
Jednym z podstawowych uprawnień pracowniczych jest prawo do urlopu wypoczynkowego. Przysługuje on w każdym roku kalendarzowym, w wymiarze zależnym od okresu zatrudnienia.
Urlop wypoczynkowy, co do zasady, powinien być udzielony w tym roku, za który przysługuje. Jeżeli termin ten nie zostanie dotrzymany, to urlopu za dany rok należy udzielić najpóźniej do 30 września roku następnego (art. 168 K.p. - Dz. U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.). Jest to drugi, graniczny termin na udzielenie urlopu wypoczynkowego za ubiegły rok, po upływie którego staje się on definitywnie zaległy. Przy czym termin wrześniowy nie dotyczy 4 dni urlopu na żądanie (które mogą być udzielone nawet po tej dacie).
Generalną zasadą jest udzielanie urlopów wypoczynkowych zgodnie z planem urlopów, a w razie jego braku, na podstawie indywidualnych uzgodnień z pracownikiem. Plany urlopowe mogą być przygotowane na dowolne okresy, np. roczne czy półroczne. W praktyce duża część pracodawców przygotowuje je na przełomie roku lub na początku danego roku kalendarzowego, uwzględniając w nich urlopy bieżące i zaległe. Zazwyczaj też pracodawca i pracownik dopuszczają możliwość korekty planu, w razie zaistnienia takiej potrzeby.
Przepisy Kodeksu pracy tylko wyjątkowo dopuszczają udzielenie urlopu wypoczynkowego w terminie ustalonym jednostronnie przez pracodawcę, tj. bez zgody pracownika. Na gruncie ogólnych przepisów prawa pracy jest to możliwe w sytuacji określonej w art. 1671 K.p. Stanowi on, że w okresie wypowiedzenia umowy o pracę pracownik jest obowiązany wykorzystać przysługujący mu urlop, jeżeli w tym okresie pracodawca mu go udzieli. Poza tą regulacją w zasadzie nie było przepisu mówiącego wprost o udzieleniu zaległego urlopu bez zgody pracownika. Dopuszczalność takiego działania wynikała jedynie z orzecznictwa sądowego, w którym zaakceptowano taką możliwość (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2006 r., sygn. akt I PK 124/05). Tak więc już przed wprowadzeniem przepisów antykryzysowych związanych z epidemią koronawirusa uznawano, że pracodawca może bez zgody pracownika udzielić urlopu zaległego. Można jednak było mieć wątpliwości co do tego, czy jednostronne skierowanie pracownika na zaległy urlop może nastąpić przed upływem ostatecznego, wrześniowego terminu na jego udzielenie. Przepisy tarczy 4.0 w pewnym zakresie rozstrzygnęły tę kwestię.
W wielu zakładach udzielenie urlopu wypoczynkowego za dany rok przesuwa się na rok następny. Czasami dochodzi nawet do kumulacji urlopowych zaległości z kilku lat. Dopuszczenie do takiego nawarstwienia się urlopu nie jest obojętne dla sytuacji prawnej pracodawcy, trzeba bowiem pamiętać, że nieudzielenie pracownikowi przysługującego mu urlopu wypoczynkowego jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika.
Odpowiedzialność za to wykroczenie ponosi zawsze pracodawca, bez względu na to, z jakich powodów doszło do powstania zaległości urlopowych. Niekiedy przyczynia się do nich sam pracownik, odmawiając współpracy w zakresie ustalenia terminu urlopu dogodnego dla obu stron. Pracodawca - opierając się na ogólnych regulacjach Kodeksu pracy - nie ma w takiej sytuacji zbyt wielu instrumentów wpływu na pracownika. W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo epidemii uzyskał on jednak znacznie silniejszą pozycję w tym zakresie. Prawo do jednostronnego udzielenia zaległego urlopu w tych okresach przewiduje art. 15gc ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (...), zwanej specustawą w sprawie COVID-19. Został on dodany przez ustawę o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19... (Dz. U. z 2020 r. poz. 1086), zwaną tarczą 4.0.
Zgodnie ze wskazanym przepisem pracodawca może jednostronnie, bez zgody pracownika i z pominięciem planu urlopów, udzielić zaległego urlopu w wymiarze do 30 dni we wskazanym przez siebie terminie. Może to nastąpić również przed 30 września roku następnego po roku, za który przysługuje urlop. Forma przekazania pracownikowi informacji o wyznaczonym terminie zaległego urlopu jest dowolna, warto jednak, aby pracodawca zakomunikował swoją decyzję na piśmie (patrz ramka). Pracownik ma obowiązek wykorzystać urlop udzielony w tym trybie.
Pracodawca Podstawa prawna: Ustawa z dnia 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 374 ze zm.)
autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 56 (1722) z dnia 2020-07-13
