Ochrona przedemerytalna z pewnymi wyjątkami

Doczekać na etacie do emerytury

W większości przypadków pracownicy ze starszych roczników mają trudności ze znalezieniem pracy. Utrata zatrudnienia na kilka lat przed emeryturą może oznaczać kłopoty ze znalezieniem nowego zajęcia, które pomoże im doczekać wieku emerytalnego. Dlatego też prawo pracy w art. 39 K.p. przewiduje szczególną ochronę zatrudnienia dla osób, którym do uzyskania wieku emerytalnego brakuje zaledwie kilku lat. Zgodnie z art. 39 K.p. pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwiłby mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku.

Należy zauważyć, że ochrona, o której mowa w art. 39 K.p. dotyczy tylko czynności wypowiedzenia umowy przez pracodawcę. Nie obejmuje więc swoim zakresem natychmiastowych trybów rozwiązania stosunku pracy lub zakończenia zatrudnienia na mocy porozumienia stron. Dyscyplinarka dla pracownika w okresie ochrony przedemerytalnej czy zwolnienie go na podstawie art. 53 K.p. (z powodu długotrwałej choroby) jest więc dopuszczalne. Podobnie nic nie stoi na przeszkodzie, aby strony zawarły porozumienie o rozwiązaniu umowy o pracę. Poza tym przepisami ochronnymi związany jest tylko pracodawca. Pracownik może w każdym czasie dokonać wypowiedzenia umowy lub wystąpić z inicjatywą zawarcia porozumienia kończącego zatrudnienie. Oczywiście w ten sposób pozbawia się ochrony przedemerytalnej.

Wiek emerytalny, o którym mowa w art. 39 K.p., to powszechny wiek emerytalny oraz obniżony wiek emerytalny dla niektórych grup ubezpieczonych.

Koniec działalności, koniec ochrony

Każda szczególna ochrona zatrudnienia ma swoje wyjątki. Zakres sytuacji, których wystąpienie uchyla ochronę, jest zróżnicowany - niemniej dwa przypadki znoszące ochronę są wspólne dla wszystkich zatrudnionych. Upadłość lub likwidacja pracodawcy kończy wszelką ochronę pracownika, bez względu na podstawę prawną, na mocy której ona przysługuje (art. 41¹ K.p.). Dla uchylenia ochrony wystarczy, aby proces likwidacji lub upadłości był w toku - jednak musi on być daleko zaawansowany (np. zakład powinien być w stanie upadłości potwierdzonej orzeczeniem sądu). Pracodawca nie może też powołać się na likwidację zakładu jako przyczynę zwolnienia chronionego pracownika, jeżeli likwidacji ulega tylko oddział lub filia pracodawcy, a nie cała firma.

W przypadku pracownika podlegającego ochronie przedemerytalnej jest jeszcze jedna przesłanka znosząca tę ochronę, a mianowicie uzyskanie przez pracownika renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Razem z upadłością lub likwidacją firmy tworzy ona katalog trzech przesłanek całkowicie pozbawiających seniora nadziei na zachowanie etatu. Poza tym są jednak i takie okoliczności, które, choć nie pozbawiają omawianej ochrony, zawężają jednak jej zakres. Pracownik w okresie ochrony przedemerytalnej w określonych okolicznościach nie jest bowiem chroniony przed zmianą jego warunków zatrudnienia.

Niższa pensja w niektórych przypadkach

Co do zasady, przepisy dotyczące wypowiedzenia całej umowy o pracę stosuje się odpowiednio do wypowiedzenia warunków płacy lub pracy (art. 42 § 1 K.p.). Ochrona etatu pracownika w wieku przedemerytalnym powinna więc rozciągać się na ochronę jego warunków zatrudnienia. I tak generalnie jest, niemniej z pewnymi wyjątkami. Zgodnie z art. 43 K.p. wypowiedzenie zmieniające wobec pracownika korzystającego z ochrony przedemerytalnej jest dopuszczalne w razie:

• wprowadzenia nowych zasad wynagradzania dotyczących ogółu pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy lub tej grupy, do której pracownik należy,
   
• stwierdzonej orzeczeniem lekarskim utraty przez pracownika zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy albo niezawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy.

Dalsze osłabienie ochrony przedemerytalnej, jeżeli chodzi o możliwość dokonania wypowiedzenia zmieniającego, przewiduje ustawa o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. z 2015 r. poz. 192), tzw. ustawa o zwolnieniach grupowych. Wprawdzie zalicza ona wspomnianych pracowników do kategorii osób chronionych przed całkowitym rozwiązaniem umowy na podstawie tej ustawy (art. 5 ust. 5 ustawy), ale pozwala na dokonanie im wypowiedzenia zmieniającego. Ustawa o zwolnieniach grupowych przewiduje w takim przypadku dodatek wyrównawczy dla pracownika chronionego na mocy art. 5 ust. 5 ustawy, któremu pracodawca wypowiedział warunki umowy. Taka "sankcja" za wypowiedzenie zmieniające wobec pracownika pod ochroną przedemerytalną nie występuje w sytuacjach wskazanych w art. 43 K.p.

Wiek emerytalny tylko raz

Ochrona przedemerytalna przewidziana w Kodeksie pracy obowiązuje w 4-letnim okresie przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Niektóre grupy ubezpieczonych (np. nauczyciele, górnicy, pracujący w szczególnych warunkach) mają jednak prawo do emerytury w obniżonym wieku. Mogą więc przejść na emeryturę wcześniej niż inni ubezpieczeni. W ich przypadku 4-letni okres ochronny ustala się w odniesieniu do niższego, właściwego dla nich wieku emerytalnego. Jednak wspomniana "ochronka" nie będzie już powtórzona. Pracownik, który raz z niej skorzystał, nie może powtórnie wejść w okres ochronny z powodu rozpoczęcia 4-letniego okresu przed uzyskaniem powszechnego wieku emerytalnego, przysługującego ogółowi ubezpieczonych.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2015 r. poz. 1502 ze zm.)

autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 79 (1224) z dnia 2015-10-01

GOFIN podpowiada