Nie uwzględniono cię w testamencie? Masz prawo do zachowku, ale tylko przez kilka lat

Zachowku można domagać się przez polubowne porozumienie z pozostałymi spadkobiercami lub drogą sądową. Postępowanie sądowe obejmuje opłatę sądową (zazwyczaj wynoszącą 5% wartości przedmiotu sporu) oraz potencjalne wydatki na ekspertyzy biegłych, mające na celu określenie wartości majątku spadkowego.

Przepisy precyzyjnie określają, kto jest uprawniony do zachowku. Według Kodeksu cywilnego (art. 991-1011) do grona tych osób należą:

• zstępni spadkodawcy - czyli dzieci, a w przypadku ich przedwczesnej śmierci także wnuki czy prawnuki;
• małżonek - osoba pozostająca w związku małżeńskim ze zmarłym w chwili jego odejścia;
• rodzice spadkodawcy - jednak tylko wtedy, gdy zmarły nie miał dzieci.

Ten rodzaj prawnej ochrony ma charakter bezwzględny - nawet jeśli testament przewiduje całkowite pominięcie bliskich, prawo daje im możliwość dochodzenia roszczenia o zachowek. Warto jednak pamiętać, że prawo nie obejmuje wszystkich - osoby wydziedziczone, zrzekające się dziedziczenia lub odrzucające spadek tracą prawo do zachowku. Przepis ten ma na celu ochronę tych osób, które w naturalny sposób miałyby uczestniczyć w dziedziczeniu, ale ich interesy mogłyby zostać rażąco zignorowane.

Instytucja zachowku ma na celu ochronę dzieci i najbliższych krewnych spadkodawcy. Wchodzi w życie, gdy zmarły rodzic nie uwzględnił ich w swoim testamencie. Potwierdza to art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego. Dzieci zmarłego - gdyby dziedziczyły z mocy ustawy - mają prawo domagać się od spadkobierców pełniących wolę testatora odpowiedniej rekompensaty pieniężnej.

Rodzic, który mimo że miał obowiązek dbać o dobro swoich dzieci, przekazuje cały majątek komuś spoza rodziny lub tylko częściowo uwzględnia potomstwo, to dzieci mogą dochodzić zachowku. Kwota ta ustalana jest jako połowa udziału, jaki przypadłby im przy dziedziczeniu ustawowym. Natomiast w przypadku osób małoletnich lub trwale niezdolnych do pracy, ta wartość wzrasta do dwóch trzecich.

Jeśli spadkodawca miał trójkę dzieci i pozostawił testament, w którym cały majątek przekazał jednej osobie spoza rodziny, każde z dzieci ma prawo do zachowku. Jeśli wartość spadku wynosi 300 000 zł, to każde dziecko, będące pełnoletnie i zdolne do pracy, ma prawo do 1/6 wartości spadku (połowa z 1/3, która przypadłaby im przy dziedziczeniu ustawowym), czyli 50 000 zł.

Najpierw określa się czystą wartość spadku, czyli sumę aktywów (np. nieruchomości, oszczędności, ruchomości) pomniejszoną o długi i zobowiązania zmarłego. Do wartości spadku dolicza się także niektóre darowizny dokonane przez spadkodawcę za życia, jeśli miały istotny wpływ na podział majątku (np. duże darowizny dla jednego z potencjalnych spadkobierców).

Kolejnym krokiem jest określenie, jaki udział spadkowy przysługiwałby osobie ubiegającej się o zachowek, gdyby nie było testamentu.

Przykład: Jeśli spadkodawca miał dwójkę dzieci i był żonaty, zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego małżonek otrzymałby 1/4 majątku, a każde dziecko po 3/8. To oznacza, że udział spadkowy każdego dziecka to 3/8. Wysokość zachowku wynosi:

• 1/2 wartości udziału spadkowego - dla osób pełnoletnich i zdolnych do pracy;
• 2/3 wartości udziału spadkowego - dla osób małoletnich lub trwale niezdolnych do pracy.

Przykład: Jeśli dziecko zmarłego miałoby prawo do 3/8 spadku, a wartość całego majątku wynosi 800 000 zł:

• 3/8 z 800 000 zł = 300 000 zł (udział w spadku przy dziedziczeniu ustawowym),
• zachowek wynosi 1/2 z 300 000 zł, czyli 150 000 zł.

Gdyby dziecko było małoletnie, zachowek wynosiłby 2/3 z 300 000 zł, czyli 200 000 zł.

W sytuacji, w której osoba uprawniona do zachowku otrzymała już jakąś darowiznę za życia spadkodawcy (np. mieszkanie czy pieniądze), wartość tej darowizny może zostać zaliczona na poczet zachowku. Przykładowo, jeśli dziecko powinno otrzymać 150 000 zł zachowku, ale wcześniej dostało od zmarłego darowiznę wartą 100 000 zł, to może domagać się tylko 50 000 zł różnicy.

Przeczytaj również:

Ile wynosi zachowek po ojcu? Czy należy się zachowek po matce?

Nieświadomi tracą fortunę. Kto dziedziczy po dziecku i jak uniknąć kosztownego błędu?

Nie zostawiłeś testamentu? Spadek trafi tam, gdzie nakazuje ustawa