Faktury: Płatność przelewem a kompensata

Z reguły przedsiębiorcy w treści umów lub wystawianych faktur wskazują jako sposób zapłaty przelew na rachunek bankowy. Nawet w takim przypadku można jednak rozliczyć się przez potrącenie (kompensatę) w sytuacji, gdy dwa podmioty są jednocześnie względem siebie wierzycielami i dłużnikami. Aby zablokować możliwość dokonania potrącenia, należy wyraźnie zastrzec to w umowie.

Obowiązek zapłaty przelewem

Przedsiębiorcy mają wynikający z ustawy o swobodzie działalności gospodarczej obowiązek dokonywania lub przyjmowania płatności związanych z wykonywaną działalnością gospodarczą za pośrednictwem rachunku bankowego przedsiębiorcy w każdym przypadku, gdy:

• stroną transakcji, z której wynika płatność, jest inny przedsiębiorca i równocześnie
   
• jednorazowa wartość transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, przekracza równowartość 15.000 euro, przeliczonych na złote według średniego kursu walut obcych ogłaszanego przez NBP ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym dokonano transakcji.

Podobny obowiązek wynika z art. 25 Prawa dewizowego (Dz. U. z 2012 r. poz. 826 ze zm.). Jeżeli kwota przekazu lub rozliczenia przekracza równowartość 15.000 euro, to rezydenci i nierezydenci mają obowiązek dokonywać przekazów pieniężnych za granicę oraz rozliczeń w kraju związanych z obrotem dewizowym za pośrednictwem uprawnionych banków albo krajowych instytucji płatniczych lub oddziałów unijnych instytucji płatniczych.

Niezależnie od tych obowiązków, przedsiębiorcy w umowach mogą zastrzec, że zapłata nastąpi przelewem na rachunek bankowy. Co, jeśli druga strona umowy zamiast płacić przelewem złoży oświadczenie o potrąceniu (kompensacie)?

Rozliczenie przez potrącenie

Zamiast płacić przelewem, w wielu przypadkach korzystniej jest złożyć kontrahentowi oświadczenie o potrąceniu. Przy kompensowaniu należności pieniężnych jest to możliwe wtedy, gdy spełnione są łącznie następujące warunki:

1) dwie osoby są jednocześnie względem siebie wierzycielami i dłużnikami - każda z nich może od drugiej żądać zapłaty i jednocześnie sama jest zobowiązana do zapłaty,

2) obie wierzytelności mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym,

3) wierzytelność przysługująca osobie, która dokonuje potrącenia, musi być wymagalna. Z brzmienia art. 498 § 1 K.c. wynika wprawdzie, że wymagalne powinny być obie wierzytelności. Z uwagi jednak na to, że zasadą jest, iż dłużnik ma prawo zapłacić przed terminem, przyjmuje się, że dla skutecznego potrącenia wymagalna musi być tylko wierzytelność przysługująca osobie, która dokonuje potrącenia. Uznał tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 października 2005 r., sygn. akt III CK 90/05.

W celu potrącenia wierzytelności należy złożyć drugiej stronie oświadczenie o potrąceniu. W oświadczeniu trzeba wskazać, jakie wierzytelności, w jakiej kwocie, z czego wynikające, przedstawiane są do potrącenia oraz z jakich wierzytelności są potrącane. Sądy przyjmują, że warunkiem skuteczności oświadczenia o potrąceniu składanego drugiej stronie, jeśli chodzi o wzajemną wierzytelność potrącającego, jest skonkretyzowanie tej wierzytelności pod względem rodzajowym, terminowym i wartościowym, w tym dokładne określenie kwoty pieniężnej, w jakiej ta wierzytelność się wyraża.

Omówione zasady dotyczą tzw. kompensaty jednostronnej, gdzie jeśli spełnione są warunki jej dokonania, to zgoda drugiej strony nie jest potrzebna. Kompensata może być też dokonana na podstawie umowy z kontrahentem - mamy wówczas do czynienia z tzw. kompensatą umowną, dopuszczalną na zasadzie swobody zawierania umów.

Konsekwencje oświadczenia o potrąceniu

W wyniku potrącenia dochodzi do wzajemnego umorzenia wierzytelności - do wysokości wierzytelności niższej (art. 499 K.c.). Niektórzy przedsiębiorcy mają wątpliwości, czy jeśli w umowie lub w fakturze jako sposób zapłaty wskazano "przelew", to tym samym strony wyłączyły możliwość rozliczenia się przez kompensatę. Takie stanowisko nie jest prawidłowe. Wyłączenie możliwości dokonania potrącenia jest możliwe, ale musi ono wynikać z umowy, a wskazanie przelewu jako sposobu zapłaty nie jest tożsame z wyłączeniem możliwości kompensaty. "Przepisy o potrąceniu mają charakter przepisów względnie obowiązujących, co oznacza, że strony drogą umowy mogą odmiennie ukształtować przesłanki tej czynności prawnej czy jej skutki, a nawet wyłączyć całkowicie dopuszczalność złożenia takiego jednostronnego oświadczenia w ramach danego stosunku umownego i wówczas zastosowanie przepisów o potrąceniu nie wchodzi w rachubę". Tak orzekł Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 18 września 2012 r., sygn. akt V ACa 379/12.

Kompensata a limit 15.000 euro

Kompensata jest skuteczna również w tych przypadkach, gdy płatność powinna zostać dokonana przelewem, bo wartość transakcji przekracza 15.000 euro. Może to jednak spowodować wydłużenie terminu do zwrotu podatku VAT. Stwierdził tak Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi w wyroku z dnia 22 kwietnia 2010 r., sygn. akt I SA/Łd 141/10.

WSA uznał, że art. 87 ust. 6 pkt 1 ustawy o VAT (Dz. U. z 2011 r. nr 177, poz. 1054 ze zm.) nie stawia ograniczeń co do formy zapłaty należności. Zatem dopuszczalne jest, że jedną z form zapłaty może być potrącenie, które zgodnie z treścią art. 498 Kodeksu cywilnego daje skutek w postaci wzajemnego umorzenia wierzytelności do wysokości niższej z nich. Potrącenie (kompensata) wzajemnych wierzytelności niewątpliwie stanowi zapłatę należności. Zdaniem WSA powyższa zasada, w pewnych określonych prawem okolicznościach, doznaje ograniczenia, o ile podatnik chce skorzystać z możliwości skrócenia terminu do zwrotu nadwyżki podatku. Mianowicie chodzi tu o sytuację określoną w art. 22 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2013 r. poz. 672 ze zm.), gdy płatność wynikająca z jednorazowej transakcji przekracza 15.000 euro.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121)

autor: Andrzej Janowski
Gazeta Podatkowa nr 13 (1054) z dnia 2014-02-13

GOFIN podpowiada

Kliknij i pobierz darmowy program PIT 2013