Zakup od kontrahenta zagranicznego a obowiązek rozliczenia VAT przez nabywcę według nowych przepisów
Zasadą jest, że zakup przez przedsiębiorcę towarów czy usług od kontrahentów zagranicznych zobowiązuje nabywcę do rozliczenia VAT. U większości podatników polega to na ustaleniu zarówno VAT należnego, jak i naliczonego, co generalnie powoduje, że dla nabywcy VAT jest neutralny (jeżeli zakup związany jest z wykonywaniem czynności opodatkowanych).
Status nabywcy zobowiązujący do samoopodatkowania
W przypadku zakupu towarów od kontrahentów zagranicznych obowiązek samoopodatkowania dotyczy - co do zasady - nabywców będących:
1) podatnikami (czynnymi lub zwolnionymi z VAT), którzy posiadają siedzibę, stałe miejsce prowadzenia działalności lub stałe miejsce zamieszkania w Polsce,
2) osobami prawnymi niebędącymi podatnikami, lecz posiadającymi siedzibę na terytorium kraju.
Wynika to z art. 17 ust. 5 pkt 1 ustawy o VAT.
Natomiast w stosunku do usług, obowiązek rozliczenia VAT mają nabywcy, którzy są:
1) podatnikami (czynnymi lub zwolnionymi z VAT), bez względu na miejsce ich siedziby, miejsce prowadzenia działalności czy stałe miejsca zamieszkania,
2) osobami prawnymi niebędącymi podatnikami, które są zarejestrowane jako podatnicy VAT UE - dotyczy zakupu usług, których miejsce świadczenia ustalane jest na podstawie art. 28b ustawy o VAT, czyli w miejscu, w którym nabywca posiada siedzibę lub stałe miejsce zamieszkania.
Oznacza to, że fakt, czy nabywca ma siedzibę, stałe miejsce prowadzenia działalności czy stałe miejsce zamieszkania, jest istotne tylko dla zakupu towaru, a nie jest już istotne dla zakupu usług.
Poniżej zakładamy, że dostawcą (usługodawcą) jest podatnik nieposiadający siedziby, stałego miejsca zamieszkania lub stałego miejsca prowadzenia działalności w Polsce, a nabywcą towaru lub usługi jest polski przedsiębiorca, czyli podmiot, który spełnia ww. warunki do samoopodatkowania zakupu towaru lub usługi.
Rozliczanie VAT przez nabywcę - stan prawny obowiązujący do 31 marca br.
W stanie prawnym obowiązującym do 31 marca 2011 r. nabywca nie musiał rozliczać VAT od zakupu towaru lub usługi od kontrahenta zagranicznego, jeżeli podatek został rozliczony w Polsce przez tego kontrahenta. Wprawdzie - co do zasady - kontrahenci zagraniczni dokonujący sprzedaży towaru lub świadczący usługi kontrahentom polskim nie mają obowiązku rozliczania VAT i dokonywania rejestracji na potrzeby tego podatku w Polsce (gdyż VAT zazwyczaj rozlicza nabywca - polski podatnik), lecz w niektórych okolicznościach dla kontrahentów unijnych korzystniej było dokonać takiej rejestracji i rozliczyć VAT według zasad obowiązujących podmioty krajowe. Taka sytuacja mogła wystąpić w przypadku, gdy kontrahent unijny nie tylko sprzedawał towary czy świadczył usługi w Polsce, lecz również dokonywał zakupu towarów lub usług w kraju i chciał odzyskać VAT naliczony od tych zakupów. W związku z tym, rejestrował się na potrzeby tego podatku w Polsce i składał deklaracje VAT, wykazując zarówno VAT należny, jak i naliczony. Wprawdzie również bez rejestracji w Polsce kontrahenci unijni mogli (i nadal mogą) ubiegać się o zwrot podatku zapłaconego w kraju (na podstawie odrębnych regulacji), lecz jest to proces dłuższy niż odzyskanie VAT naliczonego poprzez deklarację VAT.
Uwaga! Zwolnienie nabywcy z obowiązku rozliczenia VAT, gdy podatek rozliczył kontrahent zagraniczny, nie dotyczyło większości usług. Jak bowiem wynikało z art. 17 ust. 2 ustawy o VAT (w brzmieniu obowiązującym do 31 marca br.), w przypadku zakupu usług, do których stosowało się art. 28b ustawy o VAT (tj. usług, których miejsce świadczenia ustalane było według zasad ogólnych - według miejsca siedziby, prowadzenia działalności lub miejsca zamieszkania nabywcy będącego przedsiębiorcą) oraz dostawy gazu w systemie gazowym, energii elektrycznej, itp., nabywca zawsze musiał rozliczyć VAT, nawet jeżeli dostawca rozliczył już podatek w Polsce.
Zmiany w zakresie samoopodatkowania, jakie obowiązują od 1 kwietnia br.
W wyniku nowelizacji ustawy o VAT z 18 marca 2011 r., która obowiązuje od 1 kwietnia br., zmianie uległo brzmienie art. 17 ust. 2 ustawy o VAT, który zwalniał nabywcę z obowiązku samoopodatkowania w przypadku, gdy VAT rozliczył dostawca. W uproszczeniu mówiąc, obecnie, gdy nabywcą towaru lub usługi jest polski przedsiębiorca, a dostawcą (usługodawcą) jest podmiot nieposiadający w Polsce siedziby, stałego miejsca zamieszkania lub stałego miejsca prowadzenia działalności, zobowiązanym do rozliczenia VAT jest zawsze nabywca. Jednocześnie - na mocy art. 17 ust. 2 ustawy o VAT - dostawca (usługodawca) zagraniczny nie rozlicza podatku należnego (nawet jeżeli jest zarejestrowany na potrzeby VAT w Polsce).
Od tej zasady istnieje tylko jeden wyjątek. Dotyczy on usług związanych z nieruchomościami, które świadczone są przez kontrahenta zagranicznego zarejestrowanego na potrzeby VAT w Polsce (przypominamy, że miejscem świadczenia usług związanych z nieruchomościami jest miejsce położenia nieruchomości - art. 28e ustawy o VAT). W takim przypadku VAT będzie mógł być rozliczony tylko przez kontrahenta zagranicznego, a nabywca nie będzie miał żadnych obowiązków w związku z zakupem tej usługi.
WAŻNE: Jeżeli kontrahent błędnie opodatkuje usługę (dostawę towaru), nabywca nie może odliczyć VAT naliczonego wykazanego w fakturze dokumentującej tę usługę (dostawę towaru). Wynika to z "nowego" art. 88 ust. 3a pkt 7 ustawy o VAT.
Warto jednak podkreślić, że jeżeli kontrahent zagraniczny posiada stałe miejsce prowadzenia działalności w Polsce i to miejsce uczestniczy w transakcji, rozliczenie VAT dokonywane jest analogicznie, jakby czynność wykonywał podmiot krajowy. Wówczas bowiem VAT powinien rozliczyć dostawca (usługodawca), a na nabywcy nie ciążą żadne obowiązki w tym zakresie. Jednocześnie VAT naliczony wykazany w fakturze od tego kontrahenta może być przez nabywcę odliczony, jeżeli wydatek związany jest z wykonywaniem czynności opodatkowanych.
Biuletyn Informacyjny dla Służb Ekonomiczno - Finansowych Nr 14 z dnia 2011-05-10