Co może wierzyciel, gdy egzekucja jest bezskuteczna?
Jeżeli egzekucja jest nieskuteczna, a komornik nie znalazł majątku dłużnika, z którego można ją prowadzić, przesyła zawiadomienie o bezskuteczności egzekucji, w formie wysłuchania wierzyciela przed umorzeniem egzekucji. Od jego doręczenia wierzyciel ma 7 dni na podjęcie ewentualnych działań. W przeciwnym razie komornik umorzy egzekucję z uwagi na jej bezskuteczność i zakończy postępowanie w sprawie.
Jeżeli znamy dłużnika osobiście, wiemy gdzie mieszka lub posiadamy wspólnych kontrahentów, warto po otrzymania wysłuchania wierzyciela przed umorzeniem postępowania spróbować pozyskać jeszcze jakieś informacje na temat dłużnika. W ten sposób można np. ustalić, iż dłużnik wykonuje obecnie jakąś usługę lub uzyskuje inne dochody. Po przekazaniu tej informacji komornikowi może on np. dokonać zajęcia przysługującej dłużnikowi wierzytelności, co w konsekwencji doprowadzi do zaspokojenia wierzyciela. Co jednak w sytuacji, gdy nie mamy żadnej wiedzy o dłużniku lub pomimo próby uzyskania informacji nie wiemy nic na temat jego majątku?
Wniosek o wyjawienie majątku
W pierwszej kolejności wierzyciel może sięgnąć do instytucji wyjawienia majątku. Została ona uregulowana w art. 913-9202 K.p.c. Jej celem jest zobowiązanie dłużnika do podania składników majątkowych będących jego własnością. Wyjawienia majątku dłużnik dokonuje przed sądem. Aby zostało ono przeprowadzone, wierzyciel musi jednak wykazać, że zajęty w egzekucji majątek dłużnika nie rokuje zaspokojenia egzekwowanych należności lub że na skutek prowadzonej egzekucji wierzyciel nie uzyskał w pełni zaspokojenia swej należności (art. 913 K.p.c.). Co do zasady, istnieje także możliwość przeprowadzenia procedury wyjawienia majątku przed wszczęciem egzekucji, niezbędne jest jednak spełnienie przesłanek określonych w art. 913 § 2 K.p.c. Pomimo że dłużnik dokonuje wyjawienia po złożeniu przyrzeczenia i pod groźbą odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, często zdarza się, że celowo nie podaje on składników majątku, z których mógłby zaspokoić się wierzyciel. Nie mniej korzystną dla wierzyciela konsekwencją procedury wyjawienia majątku jest wpisanie dłużnika do prowadzonego przez KRS Rejestru Dłużników Niewypłacalnych.
Wniosek o podział majątku wspólnego
W przypadku gdy dłużnik posiada udział w majątku wspólnym, prowadzenie egzekucji z majątku wspólnego małżonków wymaga uzyskania sądowej klauzuli wykonalności przeciw małżonkowi dłużnika, z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową. Aby taką klauzulę uzyskać, wierzyciel musi wykazać dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika.
Jeżeli jednak warunki te nie są spełnione, a posiadany przez dłużnika majątek wspólny jest znacznej wartości (np. nieruchomości w atrakcyjnej okolicy), wierzyciel powinien wystąpić z wnioskiem o podział majątku. Ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej może żądać także wierzyciel jednego z małżonków, jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków (art. 52 § 1a K.r.o.).
Sprzedaż wierzytelności
Jeżeli pomimo zastosowania powyżej opisanych możliwości nie udało się ustalić majątku dłużnika, z którego udałoby się przeprowadzić egzekucję, szanse wierzyciela na zaspokojenie roszczenia są niewielkie. Co prawda tytuł wykonawczy (np. wyrok sądu lub nakaz zapłaty zaopatrzony w klauzulę wykonalności) co do zasady jest ważny 10 lat i wielu wierzycieli po umorzeniu egzekucji ponawia ją po kilku latach, licząc na to, iż dłużnik w międzyczasie uzyskał jakiś majątek lub znalazł pracę. Nie zawsze jednak wierzyciel może sobie pozwolić na takie działanie. Alternatywą jest dokonanie sprzedaży wierzytelności np. na rzecz specjalistycznych firm zajmujących się ich skupowaniem. W tym celu wierzyciel może np.: umieścić swoją wierzytelność na tzw. giełdzie długów, ogłosić przetarg na sprzedaż swoich wierzytelności (pojedynczo lub w pakiecie), bądź skontaktować się z konkretną firmą windykacyjną w celu negocjowania warunków sprzedaży.
Jeśli nic innego nie wynika z treści umowy, sprzedający wierzytelność nie odpowiada za wypłacalność dłużnika. Nabywca wierzytelności dokonuje wstępnej oceny wypłacalności dłużników, od której uzależniona jest cena sprzedawanej wierzytelności. Szczególnie zainteresowane nabyciem wierzytelności mogą być jednak firmy będące dłużnikami dłużnika, które nabytą wierzytelność będą mogły rozliczyć przez potrącenie.
Umorzenie i zaliczenie w koszty
Gdy żaden ze wskazanych sposobów nie przyniósł rezultatu lub wierzyciel nie zdecydował się na ich zastosowanie i pomimo wezwania komornika wierzyciel nie podał majątku dłużnika, komornik wydaje postanowienie o umorzeniu egzekucji. Daje ono wierzycielowi podstawę do zaksięgowania niewyegzekwowanej wierzytelności jako kosztu uzyskania przychodu na podstawie art. 23 ust. 1 pkt 20 ustawy o pdof. Wierzytelność odpisana jako nieściągalna, która uprzednio została zarachowana jako przychód należny i której nieściągalność została uprawdopodobniona m.in. postanowieniem o umorzeniu egzekucji, może stanowić koszt uzyskania przychodu. Nieściągalność wierzytelności została bowiem udokumentowana postanowieniem o nieściągalności, uznanym przez wierzyciela jako odpowiadającym stanowi faktycznemu, wydanym przez właściwy organ postępowania egzekucyjnego (art. 23 ust. 2 pkt 1 ustawy o pdof). W odniesieniu do osób prawnych podstawą do ujęcia nieściągalnej należności w kosztach podatkowych jest przepis art. 16 ust. 1 pkt 25 lit. a oraz art. 16 ust. 2 pkt 1 ustawy o pdop.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 17.11.1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. nr 43, poz. 296 ze zm.)
Ustawa z dnia 25.02.1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2012 r. poz. 788 ze zm.)
Ustawa z dnia 26.07.1991 r. o pdof (Dz. U. z 2012 r. poz. 361 ze zm.)
Ustawa z dnia 15.02.1992 r. o pdop (Dz. U. z 2011 r. nr 74, poz. 397 ze zm.)
autor: Łukasz Wilmiński
Gazeta Podatkowa nr 69 (1006) z dnia 2013-08-29
