Polski nabiał jeden z tańszych

Mniejsza niż przed rokiem podaż, przy zwiększonym krajowym zapotrzebowaniu przetwórców na mleko spowodowała, że od początku 2007 r. trwał nieprzerwany wzrost cen surowca. Według danych GUS w listopadzie średnia cena mleka w skupie uzyskiwana przez producentów osiągnęła rekordowo wysoki poziom 129,77 zł/hl i była wyższa niż w październiku i w porównywalnym okresie poprzedniego roku odpowiednio o blisko 7% i ponad 37%. W miesiącach styczeń listopad 2007 r. średnio w kraju za mleko w skupie płacono o 13,7% więcej niż rok wcześniej.

Polski surowiec jest jednak nadal jednym z tańszych w UE. Wg dostępnych danych Komisji Europejskiej we wrześniu 2007 r. cena mleka w Polsce wynosiła 30,90 /100 kg i była o 9% niższa od średniej unijnej oraz o 17% niższa niż w UE-15. - masło w blokach. Duży popyt eksportowy na polskie masło, przy rosnących cenach na rynku międzynarodowym, wpływał stymulująco na podwyżki krajowych cen tego produktu. Według danych GUS w październiku 2007 r. ceny zbytu masła w blokach ukształtowały się na poziomie 16,04 zł/kg z VAT i były o 2,4% wyższe niż we wrześniu i o blisko 53% wyższe niż w porównywalnym okresie 2006 r.

Od jesieni spadek!

Według notowań Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi szczytowy poziom 15,22 zł/kg (ok. 16,29 zł/kg z VAT) ceny masła w blokach osiągnęły w trzecim tygodniu października 2007r. i od tego czasu systematycznie spadają. W drugim tygodniu grudnia producenci uzyskiwali za to masło 11,03 zł/kg (ok. 11,80 zł/kg z VAT), tj. o blisko 21% mniej niż miesiąc wcześniej, ale o ok. 13% więcej niż przed rokiem. W Niemczech, Holandii i Francji hurtowe ceny masła w blokach nadal utrzymują się na poziomie o 7-19% wyższym niż w Polsce i w połowie grudnia wynosiły 3,30-3,68 /kg (11,81-13,18 zł/kg). Na rynku międzynarodowym (baza FOB - porty Europy Zachodniej) ceny masła, po utrzymującej się od połowy października 2007 r. stabilizacji (na wysokim poziomie 4100 USD/t), na początku grudnia uległy obniżeniu średnio do 3 900 USD/t (9,62 zł/kg), ale nadal były ponad 2-krotnie wyższe niż przed rokiem. - odtłuszczone mleko w proszku (OMP) Od początku 2007 r. w kraju utrzymywała się wzrostowa tendencja cen OMP.

Dopiero zapoczątkowany w połowie września spadek cen światowych przyczynił się do jej odwrócenia. W październiku 2007 r. ceny zbytu tego artykułu wyniosły średnio 13,86 zł/kg z VAT i były o 2,6% niższe niż w poprzednim miesiącu, ale nadal o 56% wyższe niż w porównywalnym okresie 2006 r. Tendencje spadkowe wykazują również ceny OMP notowane co tydzień przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. W połowie grudnia cena tego produktu obniżyła się do 10,21 zł/kg (10,92 zł/kg z VAT) i była o 11% niższa niż miesiąc wcześniej, ale jednocześnie o ponad 20% wyższa niż przed rokiem.

Na rynku niemieckim i francuskim za OMP płacono ok. 3,00 /kg (10,73 zł/kg), tj. o 5% więcej niż w kraju. Natomiast cena tego mleka w Holandii ukształtowała się na poziomie 2,60 ?/kg (9,30 zł/kg) i była o 9% niższa niż w Polsce. W portach Europy Zachodniej (baza FOB) od połowy września 2007 r. utrzymuje się spadkowa tendencja cen odtłuszczonego mleka w proszku (z najwyższego w historii poziomu 5200 USD/t osiągniętego w sierpniu).

Na początku grudnia 2007 r. za artykuł ten płacono średnio 3 950 USD/t (9,74 zł/kg), tj. o 24% mniej niż w sierpniu, ale nadal o blisko 39% więcej niż przed rokiem. Dostosowywanie produkcji mleka do obowiązujących limitów oraz wycofanie się części gospodarstw, które nie zdołały osiągnąć wymaganych standardów weterynaryjnych spowodowało, że od końca 2006 r. notowane są spadkowe tendencje w chowie krów mlecznych.

Według dostępnych danych GUS w końcu maja 2007 r. liczba krów w porównaniu do połowy 2006 r. zmniejszyła się o ponad 37 tys. szt. (o 1,3%), tj. do poziomu 2 786,7 tys. szt. Obserwowane w 2007 r. duże zainteresowanie ze strony małych producentów mleka rekompensatami z tytułu zrzeczenia się indywidualnych ilości referencyjnych nasuwa wniosek, że w II półroczu 2007 r. nastąpiło dalsze ograniczenie pogłowia krów. W związku z tym ocenia się, że w końcu 2007 r. liczba krów może być nieco niższa niż w grudniu 2006 r., kiedy wynosiła 2 684 tys. szt. Przewidywane stopniowe powiększanie kwoty mlecznej od 2008 r. będzie prawdopodobnie stymulowało zwiększanie liczby krów, ale początkowo wzrost ten nie będzie duży. Prognozuje się, że w końcu 2008 r. liczba krów będzie zbliżona do poziomu z grudnia 2006 r. lub nieco wyższa. Jednocześnie wydajność mleczna wzrośnie do ok. 4 400 l/szt. wobec 4 300 l/szt. szacowanych na 2007 r. Na skutek doskonalenia pogłowia krów, a także bardzo dobrych zbiorów pasz objętościowych, produkcja mleka surowego w 2007 r. może być nieco większa (o ok. 1%) niż w 2006 r. i wynieść 11,7 mld l.

Zapowiedź powiększania narodowych kwot sprzedaży w kolejnych latach pozwoli utrzymać dotychczasowy poziom produkcji krajowej w najbliższym okresie, a w dłuższej perspektywie będzie stymulować jej wzrost. -podaż mleka surowego, masła i odtłuszczonego mleka w proszku Na początku 2007 r. notowano wzrost dostaw mleka do skupu, ponieważ dane o wielkości skupu wskazywały, że kwota mleczna w roku kwotowym 2006/2007 nie zostanie przekroczona. Jednak wraz z postępującą rezygnacją mniejszych gospodarstw z produkcji towarowej, dostawy mleka w następnych miesiącach stopniowo malały.

Według danych GUS w okresie styczeń-listopad 2007 r. spółdzielnie mleczarskie skupiły ok. 7,6 mld l mleka, tj. o 1,3% mniej niż w tym samym okresie 2006 r. Przewiduje się, że w 2007 r. całkowity skup mleka wyniesie 8,3 mld l i będzie nieco mniejszy (o ok. 2%) niż w 2006 r., a kwota mleczna w roku kwotowym 2007/2008 nie zostanie w pełni wykorzystana. W związku z przewidywanym zwiększaniem limitów produkcyjnych oraz zniesieniem regionalizacji w 2009 r. wydaje się możliwe, że w kolejnych latach dostawy do skupu mleka będą stopniowo wzrastały dostosowując się do przyznanych kwot.

Notowany w 2007 r. zwiększony popyt eksportowy na masło oraz wysoki poziom jego cen na świecie wpływał stymulująco na wzrost krajowej produkcji tego artykułu. Według danych meldunkowych GUS w okresie jedenastu miesięcy 2007 r. wyprodukowano 159 tys. t masła, tj. o ponad 4% więcej niż w tym samym okresie 2006 r. Szacuje się, że całkowita produkcja masła w 2007 r. może być o 4-5% wyższa niż w roku 2006 i wynieść ok. 182 tys. t. Możliwe utrzymanie się dobrej koniunktury na świecie oraz niedobory tłuszczu mlecznego na terenie Wspólnoty skłaniają do oceny, że również w 2008 r. produkcja masła może ukształtować się co najmniej na poziomie z 2007 r.

Wysokie ceny odtłuszczonego mleka w proszku na rynkach zagranicznych oraz intensywny rozwój produkcji artykułów o wysokim stopniu przetworzenia wpływały na wzrost jego produkcji w kraju, zwłaszcza w okresie sezonowo zwiększonej podaży surowca. Według dostępnych danych GUS w miesiącach styczeń-październik 2007 r., mimo ograniczonej ilości mleka surowego, wyprodukowano blisko 112 tys. t OMP, tj. o ponad 1% więcej niż w tym samym okresie 2006 r. Szacuje się, że w całym 2007 r. produkcja OMP może być nieco wyższa niż w 2006 r. i wynieść ok. 130 tys. t. Na zbliżonym poziomie prawdopodobnie utrzyma się również w roku 2008.

Handel zagraniczny

Duża opłacalność eksportu masła wpływa stymulująco na wzrost jego wolumenu. Według informacji Ministerstwa Finansów od stycznia do października 2007 r. wyeksportowano 28 tys. t tego artykułu, tj. o 28% więcej niż w porównywalnym okresie 2006 r. Największymi odbiorcami polskiego masła były Niemcy, Rosja, Holandia oraz Francja. Od początku 2007 r. notowany jest również wzrost importu tego produktu. W okresie pierwszych dziesięciu miesięcy zaimportowano ok. 2,6 tys. t masła, tj. o 69% więcej niż przed rokiem. Masło importowane jest m.in. z Finlandii, Irlandii, Nowej Zelandii i Niemiec. Szacuje się, że w całym 2007 r. eksport masła osiągnie poziom 33 tys. t (wobec 24 tys. w 2006 r.), a import zwiększy się do 4 tys. t (wobec 2 tys. t w 2006 r.). Ze względu na prawdopodobne utrzymanie konkurencyjności cenowej tego artykułu w porównaniu do cen notowanych w krajach UE-15 przewiduje się, że w 2008 r. możliwy jest dalszy wzrost eksportu masła.

Ocenia się, że tendencje wzrostowe utrzymają się również w przywozie tego artykułu. Saldo handlu zagranicznego masłem w 2007 r. może wynieść 29 tys. t (wobec 22 tys. t w roku poprzednim) i prawdopodobnie na zbliżonym poziomie utrzyma się również w 2008 r. Rosnące krajowe zużycie odtłuszczonego mleka w proszku we wtórnym przetwórstwie powoduje, że jego eksport utrzymuje się na względnie niskim poziomie. W okresie pierwszych dziesięciu miesięcy 2007 r. (wg danych Ministerstwa Finansów) wolumen sprzedaży na eksport wyniósł blisko 62 tys. t i był o 16% mniejszy niż przed rokiem. Największymi odbiorcami polskiego OMP była Algieria, Niemcy oraz Holandia. W tym samym czasie import odtłuszczonego mleka w proszku zwiększył się blisko 2,6-krotnie i ukształtował się na poziomie 6,3 tys. t. OMP sprowadzane było przede wszystkim z Białorusi.

Ocenia się, że w całym 2007 r. eksport odtłuszczonego mleka w proszku będzie o ok. 12% mniejszy niż rok wcześniej i może wynieść ok. 75 tys. t. Natomiast jego import może osiągnąć 8 tys. t i prawdopodobnie będzie przeznaczony na reeksport. Przewiduje się, że podobne tendencje w handlu zagranicznym OMP mogą utrzymać się w 2008 r.

Spożycie masła

Według dostępnych danych GUS (na podstawie badań budżetów domowych) w okresie trzech kwartałów 2007 r., pomimo znacznego wzrostu cen detalicznych, spożycie masła utrzymało się na poziomie z analogicznego okresu 2006 r. Jeszcze wyższe ceny tego artykułu w czwartym kwartale mogły wpłynąć na ograniczenie jego spożycia. Jednak systematyczna poprawa sytuacji dochodowej ludności oraz rosnące zapotrzebowanie na tłuszcz mleczny bez dodatku olejów roślinnych skłania do oceny, że spadek konsumpcji nie będzie zbyt głęboki i w całym 2007 r. bilansowe spożycie masła prawdopodobnie ukształtuje się na poziomie zbliżonym do notowanego w roku poprzednim, tj. 4,3 kg/osobę, bądź tylko nieznacznie niższym. W kolejnych latach poprawiająca się sytuacja dochodowa może wpłynąć stymulująco na wzrost konsumpcji masła.

Działania ARR

W roku kwotowym 2007/2008 wprowadzono możliwość zrzeczenia się przez producentów mleka prawa do indywidualnej ilości referencyjnej (IIR) w zamian za rekompensaty finansowe wypłacane z budżetu państwa. Po przeprowadzonej weryfikacji wszystkich wniosków rekompensaty przyznano ponad 14 tysiącom producentów na kwotę blisko 116 mln zł. Łącznie dostawcy zrzekli się praw do ok. 90,5 mln kg IIR, a ilość ta zasiliła Krajową Rezerwę, która zostanie rozdysponowana w roku kwotowym 2008/2009. W wyniku bardzo dobrej koniunktury na rynku mleka działania ARR w 2007 r. miały ograniczony zakres. Wysokie ceny produktów mleczarskich na rynku światowym spowodowały zawieszenie w połowie czerwca refundacji do ich wywozu.

Natomiast na coraz większą skalę kontynuowany był mechanizm "dopłaty do spożycia mleka i przetworów mlecznych w placówkach oświatowych:, mający na celu wspieranie i upowszechnianie spożywania mleka i jego przetworów wśród dzieci i młodzieży. Do 20 grudnia 2007 r. zatwierdzenie do udziału w tym mechanizmie (wpis do rejestru podmiotów ubiegających się o dopłaty) uzyskało 413 wnioskodawców. W roku szkolnym 2007/2008 uprawnionych do korzystania z programu dopłat jest ok. 2,8 mln uczniów uczęszczających do ok. 11,9 tys. placówek oświatowych. Od początku realizacji mechanizmu ARR wypłaciła subsydia do ponad 40 tys. t mleka i przetworów mlecznych dostarczonych do placówek oświatowych na kwotę blisko 27 mln zł (z tego ok. 10 mln zł w 2007 r.). Ponadto mechanizm ten jest dofinansowywany z programu dopłat ze środków Funduszu Promocji Mleczarstwa (FPM). Dotychczas FPM udzielił dofinansowania do spożycia mleka i przetworów mlecznych w placówkach oświatowych w wysokości ok. 6 mln zł. Łączne wydatki na działania interwencyjne na rynku mleka od początku 2007 r. do 16 grudnia wyniosły ok. 60,5 mln zł (w tym prawie 47 mln zł stanowiły refundacje wywozowe).

Prognoza cen do czerwca 2008 r.

Zespół ekspertów, uwzględniając koniunkturalne i sezonowe zmiany w układzie czynników podażowo-popytowych na rynku mleka, przewiduje następujący poziom cen w I połowie 2008 r.:

Wyszczególnienie     j.m  marzec 2008  czerwiec 2008
Mleko surowe         zł/hl 119-124     113-119
Masło w blokach*     zł/kg 12,1-12,8   11,1-12,0
Mleko odtł. proszek* zł/kg 10,5-11,0   10,0-11,0
*- ceny zbytu z podatkiem VAT