Sądowe ułatwienia dla pracowników

Kodeks postępowania cywilnego przewiduje dla spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych szczególną procedurę. Ma ona ułatwić pracownikowi dostęp do sądu i zapewnić jak najpełniejszą ochronę jego praw. W postępowaniach mogą brać udział organizacje społeczne oraz inspektorzy pracy. Mają oni również prawo wszczynania postępowań na rzecz pracowników. Ugoda, cofnięcie pozwu, sprzeciwu lub środka odwoławczego oraz zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia sąd uznaje za dopuszczalne tylko wówczas, gdy nie narusza to słusznego interesu pracownika. Ochronie pracownika służyć ma również zapewnienie relatywnie krótkich terminów rozpraw. Termin rozprawy powinien być wyznaczony tak, aby od daty zakończenia czynności wyjaśniających, a jeżeli nie podjęto tych czynności - od daty wniesienia pozwu lub odwołania, do rozprawy nie upłynęło więcej niż dwa tygodnie, chyba że zachodzą nie dające się usunąć przeszkody. W praktyce terminy te często nie są dotrzymywane.

Do spraw z zakresu prawa pracy w Kodeksie zaliczono:

- roszczenia ze stosunku pracy lub z nim związane,

- ustalenie istnienia stosunku pracy, jeżeli łączący strony stosunek prawny, wbrew zawartej między nimi umowie, ma cechy stosunku pracy,

- roszczenia z innych stosunków prawnych, do których z mocy odrębnych przepisów stosuje się przepisy prawa pracy,

- sprawy o odszkodowania dochodzone od zakładu pracy na podstawie przepisów o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Kodeks postępowania cywilnego wyróżnia m.in. sprawy o ustalenie istnienia stosunku pracy, o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy, o przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy oraz łącznie z nimi dochodzono roszczenia i o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy, a także sprawy dotyczące kar porządkowych i świadectwa pracy oraz roszczenia z tym związane. Wszystkie one - bez względu na wartość przedmiotu sporu - należą do właściwości sądów rejonowych.

Kpc przewiduje w przypadku spraw pracowniczych przemienną właściwość sądu. Oznacza to, że powództwo w sprawach z zakresu prawa pracy może być wytoczone wedle decyzji powoda (składającego pozew, najczęściej pracownika) przed sąd wybrany z kilku dopuszczonych przez przepisy. Procedura cywilna pozwala skierować sprawę bądź przed sąd właściwości ogólnej pozwanego (tzn. właściwy ze względu na miejsce zamieszkania albo siedzibę - w przypadku podmiotów innych niż osoby fizyczne - pracodawcy), bądź przez sąd, w którego okręgu praca jest, była lub miała być wykonywana, bądź też przed sąd, w którego okręgu znajduje się zakład pracy (zakład pracy nie zawsze położony jest w tym samym miejscu, co siedziba bądź miejsce zamieszkania pracodawcy).

Zdolność sądową (tzn. zdolność występowania w procesie jako strona) i procesową (zdolność do czynności procesowych) w postępowaniu przed sądem mają nie tylko osoby fizyczne (pracownicy, pracodawcy) i prawne, ale i zakład pracy, chociażby nie posiadał osobowości prawnej. Pracownik dochodzący roszczeń z zakresu prawa pracy nie ma obowiązku uiszczania opłat sądowych. Wydatki związane z czynnościami podejmowanymi w toku postępowania ponosi tymczasowo skarb państwa. Sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie w danej instancji rozstrzyga o tym, kto ostatecznie zostanie obciążony obowiązkiem pokrycia tych wydatków, jednak obciążenie nimi pracownika może nastąpić jedynie w wypadkach szczególnie uzasadnionych.

W razie stwierdzenia w toku rozpoznania sprawy poważnego uchybienia przepisom prawa przez zakład pracy, sąd zwraca na nie uwagę właściwemu organowi, a w razie potrzeby zawiadamia o tym prokuratora. Dyscyplinowaniu stron ma służyć również możliwość nakładania przez sąd kar za nierzetelne zachowanie w trakcie procesu. Jeżeli strona bez usprawiedliwionych powodów nie wykona w toku postępowania postanowień lub zarządzeń sądu, ten może skazać ją na grzywnę według przepisów o karach za niestawiennictwo świadka, odmówić przyznania kosztów lub zastosować oba te środki łącznie.

Po wniesieniu sprawy do sądu przewodniczący wydziału sądu lub wyznaczony przez niego sędzia dokonuje jej wstępnego badania. Polega ono na ustaleniu, czy pismo wszczynające postępowanie sądowe spełnia niezbędne wymagania, pozwalające nadać mu dalszy bieg, oraz na podjęciu czynności umożliwiających rozstrzygnięcie sprawy na pierwszym posiedzeniu.

Po wstępnym badaniu sprawy przewodniczący wzywa do usunięcia braków formalnych pisma tylko wówczas, gdy braki te nie dadzą się usunąć w toku czynności wyjaśniających.

Jeżeli w toku wstępnego badania sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych okaże się, że występują istotne braki w materiale, a przeprowadzenie jego uzupełnienia w postępowaniu sądowym byłoby połączone ze znacznymi trudnościami, przewodniczący lub wyznaczony sędzia może zwrócić organowi rentowemu akta sprawy w celu uzupełnienia materiału sprawy. To samo dotyczy wypadku, w którym decyzja organu rentowego nie zawiera np. pouczenia o skutkach prawnych decyzji i trybie jej zaskarżenia.