Polski eksport słabnie z powodu dekoniunktury w Niemczech i brexitu

W II kwartale 2019 r. obniżyła się dynamika polskiego eksportu towarów zarówno w ujęciu nominalnym, jak i realnym. Według danych GUS wartość eksportu wyrażona w euro wzrosła o 2,9 proc. r/r (wobec wzrostu o 6,9 proc. w I kwartale 2019 r.), natomiast wolumen eksportu wzrósł zaledwie o 0,2 proc. r/r, (po wzroście o 6,5 proc. w poprzednim kwartale) - najwolniej od czasu światowego kryzysu finansowego. Wzrost wartości eksportu w II kwartale 2019 r. wynikał w ponad 90 proc. ze wzrostu cen transakcyjnych - ceny eksportu wyrażone w euro wzrosły o 2,7 proc. r/r.

Osłabienie polskiego eksportu odzwierciedla pogorszenie się koniunktury w otoczeniu polskiej gospodarki. Spowolnił popyt w krajach będących najważniejszymi partnerami handlowymi Polski, jak i pogorszyła się koniunktura w sektorach eksportowych gospodarek, z którymi polskie przedsiębiorstwa powiązane są międzynarodowymi sieciami produkcji.

Obniżenie się dynamiki eksportu w gospodarkach europejskich było zjawiskiem powszechnym w II kwartale 2019 r. W dwunastu krajach UE nastąpił spadek wolumenu eksportu w porównaniu z rokiem poprzednim, a w kolejnych ośmiu krajach realny wzrost eksportu był słabszy w porównaniu z I kwartałem 2019 r.

Największy wpływ na obniżenie się dynamiki eksportu krajów UE miała sytuacja w Niemczech. Według statystyki rachunków narodowych niemiecki eksport zmniejszył się w II kwartale 2019 r. o 1,7 proc. r/r.

Był to już drugi spadek niemieckiego eksportu w ujęciu r/r w ciągu ostatnich trzech kwartałów. Zmiany w strukturze geograficznej i towarowej wskazują, że największy wpływ na obniżenie się niemieckiego eksportu miało zmniejszenie sprzedaży do Wielkiej Brytanii oraz kontynuacja spadkowej tendencji eksportu sektora motoryzacyjnego.

W analizowanym kwartale spadek eksportu do Wielkiej Brytanii, jak i spadek eksportu samochodów osobowych były głębsze niż w poprzednich kwartałach.

Wartość eksportu do Wielkiej Brytanii zmniejszyła się o prawie 15 proc. r/r., natomiast liczba eksportowanych samochodów osobowych zmniejszyła się o 20,5 proc. r/r (według danych niemieckiego stowarzyszenia przemysłu motoryzacyjnego - VDA). Był to czwarty kolejny kwartał ujemnej dynamiki eksportu samochodów pochodzących z Niemiec.

Coraz większy wpływ na niemiecki eksport ma pogorszająca się koniunktura w światowym handlu, głównie w wyniku narastającego konfliktu handlowego między Stanami Zjednoczonymi i Chinami. Według szacunków CPB Netherlands Bureau for Economic Policy Analysis w II kwartale 2019 r. wolumen światowych obrotów zmniejszył się o 0,6 proc. r/r.

Był to więc pierwszy spadek światowego handlu od czasu kryzysu w 2009 r. Niemcy ze względu na swoją rolę jednego z największych ośrodków eksportu na świecie oraz uczestnika zarówno globalnych, jak i europejskich sieci produkcji są bardziej wrażliwe na zmiany koniunktury światowej niż pozostałe gospodarki UE. Udział USA i Chin w niemieckim eksporcie wynosi łącznie 16 proc., a więc jest wyższy niż średnio w pozostałych krajach UE (10,4 proc.). Pogarszająca się koniunktura w światowym handlu znalazła odzwierciedlenie w obniżeniu dynamiki niemieckiego eksportu poza UE w większości grup towarów.

Spowolnienie w handlu międzynarodowym dotknęło także inne kraje Europy Środkowej i Wschodniej silnie związane z gospodarką niemiecką. Według danych Eurostatu (statystyka handlu zagranicznego) dynamika węgierskiego eksportu obniżyła się w II kwartale 2019 r. do 1,9 proc. (z 7,2 proc. w I kwartale), a eksport Słowacji zmniejszył się o 1,7 proc. Natomiast w podobnym tempie, jak w I kwartale 2019 r. rósł eksport Czech (wzrost o 4,4 proc. r/r).

Według danych statystyki handlu zagranicznego wartość polskiego eksportu do Niemiec wyrażona w euro zmniejszyła się w II kwartale o 0,6 proc. r/r. Była to zdecydowana zmiana wobec sytuacji obserwowanej jeszcze w I kwartale 2019 r. kiedy wartość eksportu do Niemiec wzrosła o 4,9 proc., a także pierwszy spadek eksportu do Niemiec od siedmiu lat (poprzednio w III kw. 2012 r.).

W większości grup produktów w II kwartale 2019 r. nastąpiło albo obniżenie się dynamiki sprzedaży na rynek niemiecki albo zmniejszenie się jej wartości w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego. Spośród 17 podstawowych kategorii klasyfikacji BEC, na jakie można podzielić polski eksport, w dziewięciu nastąpił spadek sprzedaży w porównaniu z rokiem poprzednim, a w pięciu kolejnych wzrost wartości eksportu był niższy w porównaniu z I kwartałem 2019 r.

Największy spadek nastąpił w eksporcie odzieży (o 310 mln euro, tj. o 40 proc. r/r), klasyfikowanej głównie w kategorii dobra konsumpcyjne półtrwałe. Prawdopodobnie jednak spadek ten był tymczasowy i ze względu na charakter transakcji nie miał większego wpływu na aktywność ekonomiczną w Polsce. Obserwowany bowiem w ostatnich latach szybki wzrost eksportu odzieży z Polski, związany był ze zwiększaniem jej importu (głównie z Chin, Bangladeszu, Indii, Kambodży) do centrów logistycznych na terenie Polski, gdzie była ona przepakowywana i następnie dystrybuowana przede wszystkim do krajów sąsiednich. Niemcy są zdecydowanie najważniejszym kierunkiem tego eksportu.

Większy wpływ na sektor przetwórstwa przemysłowego w Polsce w II kwartale 2019 r. miał spadek eksportu części motoryzacyjnych, związany z pogłębieniem się dekoniunktury w niemieckim przemyśle samochodowym.

Zmniejszył się także eksport paliw przetworzonych oraz dóbr konsumpcyjnych trwałego użytku i nieprzetworzonej żywności. Spadki eksportu w wymienionych kategoriach zostały jednak zrekompensowane przez wzrost wartości dostaw m.in. wyrobów chemicznych, wyrobów tytoniowych komputerów, miedzi oraz samochodów dostawczych.

Mniejsza okazała się skala spowolnienia eksportu do pozostałych krajów strefy euro. Wartość eksportu do tej grupy gospodarek w analizowanym okresie zwiększyła się o 4,3 proc. r/r (wobec wzrostu o 7,7 proc. w I kwartale 2019 r.). W porównaniu z eksportem do Niemiec na wyższym poziomie ukształtowała się dynamika eksportu dóbr konsumpcyjnych, wzrostową tendencję utrzymał eksport sektora motoryzacyjnego.

W II kwartale 2019 r. polscy eksporterzy odnotowali wzrost dostaw części motoryzacyjnych, czemu sprzyjało szybkie zwiększanie się produkcji pojazdów elektrycznych i hybrydowych. Największy wzrost nastąpił w eksporcie akumulatorów litowo-jonowych (o ponad 240 mln euro r/r) dostarczanych głównie do Austrii i Belgii, silników benzynowych nowej generacji, których odbiorcami były głównie Francja i Włochy.

Wzrosła także sprzedaż samochodów zarówno osobowych (o pojemności silnika 1000 cm3 - 1500 cm3), jak i dostawczych (o masie do 5 ton). Wyniki sektora motoryzacyjnego wpłynęły na zróżnicowanie dynamiki eksportu do krajów strefy euro. Największy wzrost nastąpił w eksporcie do Austrii, Holandii i Francji.

Do osłabienia ogólnej dynamiki polskiego eksportu w II kwartale 2019 r. przyczynił się także spadek dostaw do Wielkiej Brytanii. Wartość eksportu na brytyjski rynek zmniejszyła się o 6,3 proc. r/r (210 mln euro). Złożyły się na taką tendencję dwa czynniki. Z jednej strony przyspieszenie brytyjskiego importu ze względu na wyznaczony termin opuszczenia przez ten kraj Unii Europejskiej wpłynęło na wzrost polskiego eksportu do W.Brytanii w I kwartale 2019 r. o 11,5 proc. r/r.

Z drugiej strony nastąpiło wyraźne osłabienie popytu importowego w gospodarce brytyjskiej. Wielka Brytanii nadal pozostaje w Unii, jednak przedłużająca się niepewność związana z brexitem negatywnie wpływa na wymianę handlową tego kraju z innymi krajami członkowskimi UE. W II kwartale 2019 r. spadek wartości eksportu do Wielkiej Brytanii odnotowało dziewiętnaście krajów UE.

Od czasu ogłoszenia decyzji o opuszczeniu UE, udział Wielkiej Brytanii w polskim eksporcie obniżył się o 1,2 pkt proc. W II kwartale 2019 r. największe spadki nastąpiły w eksporcie produktów klasyfikowanych, jako części do środków transportu i dóbr inwestycyjnych. Oznacza to, że brexit ma największy niekorzystny wpływ na wymianę realizowaną w ramach międzynarodowych sieci produkcji.

Obniżyła się także dynamika eksportu do krajów Europy Środkowej i Wschodniej. Na dalsze osłabienie tendencji wzrostowej w eksporcie do Czech istotny wpływ ma pogarszająca się koniunktura w Niemczech. Dużą część polskiego eksportu stanowią bowiem dobra pośrednie wykorzystywane w czeskim eksporcie.

Pod wpływem zmniejszenia eksportu do Niemiec i Wielkiej Brytanii w II kwartale 2019 r. znacznie powiększyła się różnica pomiędzy dynamiką sprzedaży do Unii Europejskiej oraz krajów spoza UE. W analizowanym okresie eksport do Unii zwiększył się o 1,6 proc. r/r, podczas gdy wartość eksportu do krajów spoza UE wzrosła o 8,2 proc. Najwyższą dynamikę - 16,2 proc. odnotowano w eksporcie do gospodarek pozaeuropejskich. Jednak ze względu na niewielki udział tej grupy krajów w polskim eksporcie (około 10 proc.) wpływ na dynamikę eksportu ogółem pozostaje raczej niewielki. Eksport do tej grupy krajów ze względu na koncentrację na dość wąskiej grupie produktów, charakteryzuje się także wysoką zmiennością.

Największy wzrost wartości eksportu w II kwartale 2019 r., biorąc pod uwagę indywidualne gospodarki, nastąpił do Stanów Zjednoczonych. W porównaniu z analogicznym okresem poprzedniego roku jego wartość zwiększyła się o 260 mln euro (17,7 proc.), co było największym bezwzględnym wzrostem wartości eksportu w tym okresie.

USA są obecnie 8 najważniejszym kierunkiem polskiego eksportu, a ich udział w eksporcie ogółem zwiększył się do 3,0 proc. (tj. do najwyższego poziomu od 2000 r.). Największy wzrost eksportu do Stanów Zjednoczonych nastąpił w przypadku aparatów słuchowych oraz ich części. Duży wzrost odnotowano w eksporcie części silników turboodrzutowych i turbośmigłowych (najważniejszej pozycji w polskim eksporcie do USA) oraz srebra w stanie surowym.

Po wzroście do rekordowego poziomu 650 mln euro (o 165 mln euro r/r, tj. o 33,9 proc.) Chiny stały się dwudziestym najważniejszym rynkiem dla polskich eksporterów. Ich udział w polskim eksporcie ogółem powiększył się do 1,1 proc. Wzrost eksportu do Chin w II kwartale 2019 roku wynikał przede wszystkim ze zwiększenia dostaw miedzi, zespołów elektronicznych do komputerów oraz żywności - mleka i mięsa drobiowego.

Polscy eksporterzy żywności z dużym trudem przebijają się na rynek chiński. Chociaż wartość eksportu żywności do Chin wzrosła w II kwartale 2019 r. o 22 mln euro w porównaniu z analogicznym okresem poprzedniego roku (co okazało się drugim największym wzrostem obok eksportu na Ukrainę), to jego wartość kształtowała się na poziomie 35 mln euro. Stanowiło to zaledwie 0,6 proc. eksportu polskiej żywności.

Wojciech Mroczek

Ekspert ekonomiczny w Departamencie Statystyki NBP