Upadłość ogłasza się w stosunku do dłużników, przede wszystkim przedsiębiorców, którzy stali się niewypłacalni. Pojęcie niewypłacalności szczegółowo reguluje art. 11 Prawa upadłościowego.
Wniosek o ogłoszenie upadłości może zgłosić dłużnik, jak i każdy z jego wierzycieli osobistych. Wynika to z art. 20 ust. 1 Prawa upadłościowego. Ogłoszenie upadłości może więc nastąpić również na skutek działania wierzyciela, a wbrew woli dłużnika. Wierzyciel składając wniosek o ogłoszenie upadłości inicjuje jednak postępowanie, które ma służyć zaspokojeniu nie tylko jego należności, ale również należności przysługujących innym podmiotom. W razie ogłoszenia upadłości na wniosek wierzyciela, jego należności nie są traktowane w sposób preferencyjny. Jeśli należności nie są zabezpieczone i nie zostaną zaliczone do uprzywilejowanej kategorii zaspokojenia, wierzyciel raczej nie może liczyć na odzyskanie swoich pieniędzy.
Dlatego wierzyciele niekiedy decydują się na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, który z założenia ma jedynie skłonić dłużnika do uregulowania należności, a co za tym idzie - do uniknięcia upadłości.
W niektórych sytuacjach rozważanie pytania - pozew czy wniosek o ogłoszenie upadłości - jest jak najbardziej uzasadnione. Różnica dotyczy choćby kwestii fiskalnych. Za złożenie pozwu należy uiścić, co do zasady, opłatę stosunkową wynoszącą 5% wartości przedmiotu sporu. Z kolei opłata sądowa od wniosku o ogłoszenie upadłości wynosi 1.000 zł, a zaliczka na poczet wydatków w postępowaniu o ogłoszenie upadłości od 1 stycznia 2018 r. wynosi 4.509,57 zł. W przypadku dochodzenia dużych należności (powyżej 130.000 zł) zwyczajny proces może więc okazać się droższy niż wszczęcie postępowania upadłościowego. Dla wierzyciela zaletą złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest to, że majątek dłużnika ulega zabezpieczeniu. W toku zwyczajnego procesu niewypłacalność dłużnika mogłaby się natomiast pogłębiać. Z drugiej strony jednak zwyczajny proces i egzekucja przed komornikiem może trwać znacznie krócej niż całe postępowanie upadłościowe.
Nowelizacja Prawa upadłościowego, która weszła w życie 1 stycznia 2016 r., w istotny sposób zmieniła sytuację wierzycieli wnoszących o ogłoszenie upadłości swoich dłużników. Od tego dnia obowiązują nowe regulacje, które z założenia mają zniechęcać wierzycieli do składania wniosków będących w istocie windykacyjnymi straszakami.
Art. 12a Prawa upadłościowego przewiduje, że sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości złożony przez wierzyciela, jeżeli dłużnik wykaże, iż wierzytelność ma w całości charakter sporny, a spór zaistniał między stronami przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości. Treść tego przepisu powinna skłaniać przedsiębiorców do tego, by nie ignorować wezwań do zapłaty. Pisemna odmowa zapłaty z należytym uzasadnieniem będzie wystarczającym dowodem na to, że wierzytelność ma charakter sporny i spór co do niej powstał najpóźniej w momencie doręczenia takiego pisma. Należy jednak pamiętać, że wierzytelność może mieć charakter sporny w rozumieniu art. 12a Prawa upadłościowego, gdy istnieje obiektywna podstawa sporu. Może wynikać np. z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania wzajemnego, potrącenia czy wcześniejszego przedłużenia terminu zapłaty przez wierzyciela. Odmowa zapłaty z powodu braku dostatecznych środków raczej potwierdza istnienie roszczenia niż czyni je spornym.
W obecnym stanie prawnym dłużnik, który ma wielu wierzycieli, może nie być zmotywowany do wybiórczego spłacenia należności wierzyciela wnoszącego o ogłoszenie upadłości. Art. 29a ust. 2 Prawa upadłościowego przewiduje, iż wykonanie przez dłużnika zobowiązań wobec wnioskodawcy po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości nie ma wpływu na dalszy bieg postępowania. Sąd może uznać cofnięcie wniosku o ogłoszenie upadłości za niedopuszczalne, jeżeli prowadziłoby to do pokrzywdzenia wierzycieli (art. 29a ust. 1 Prawa upadłościowego).
W stanie prawnym obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. wygaśnięcie wierzytelności wnioskującego o upadłość wierzyciela (np. wskutek zapłaty) powodowało, iż tracił on legitymację procesową. Cofał swój wniosek, a sąd umarzał postępowanie. Obecnie sąd nie jest związany cofnięciem wniosku. Sąd mając obraz sytuacji dłużnika może, pomimo zaspokojenia wierzyciela składającego wniosek, wydać postanowienie o ogłoszeniu upadłości, aby zapobiec pokrzywdzeniu innych wierzycieli. Dłużnik powinien brać to pod uwagę. Jeśli jest w głębokim stanie niewypłacalności, może nie mieć interesu w zaspokajaniu wierzycieli składających windykacyjne wnioski o ogłoszenie upadłości. Sąd po ustaleniu, że dłużnik jest niewypłacalny, może ogłosić upadłość pomimo cofnięcia wniosku.
Wierzyciel składając windykacyjny wniosek o ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy musi się również liczyć z ewentualnością poniesienia kosztów i dodatkowych konsekwencji swego działania.
Art. 34 ust. 1 Prawa upadłościowego przewiduje, że w przypadku złożenia przez wierzyciela wniosku w złej wierze, sąd oddalając wniosek o ogłoszenie upadłości, obciąży wierzyciela kosztami postępowania i może nakazać mu złożenie publicznego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Wierzyciel może być uznany za będącego w złej wierze wówczas, gdy składając wniosek wiedział, że brak jest podstaw do ogłoszenia upadłości.
Ponadto, w razie oddalenia wniosku wierzyciela o ogłoszenie upadłości złożonego w złej wierze, dłużnikowi, a także osobie trzeciej przysługuje przeciwko wierzycielowi roszczenie o naprawienie szkody (art. 34 ust. 2 Prawa upadłościowego). Szkodą mogą być np. utracone korzyści wynikające z rozpowszechnienia informacji o toczącym się postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 28.02.2003 r. - Prawo upadłościowe (Dz. U. z 2017 r. poz. 2344)
autor: Paweł Cierkoński
