Ile wynosi zachowek po ojcu, czy należy się zachowek po matce?

Zachowek po rodzicach to instytucja uregulowana w Kodeksie cywilnym i związana z dziedziczeniem. Została powołana w celu ochrony interesów osób najbliższych spadkodawcy. Komu należy się zachowek? Zgodnie z przepisami uprawnieni są zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Do grona zstępnych należą żyjący potomkowie osoby pozostawiającej spadek, najczęściej są to dzieci, wnuki i prawnuki, ale zalicza się do nich każdego kolejnego potomka z tej linii, czyli praprawnuki, prapraprawnuki i tak dalej.

Warto zauważyć, że spadek po rodzicach a zachowek to dwa odrębne pojęcia. W pierwszym przypadku możliwe dostępne są dwie formy dziedziczenia:

• testamentowe,
• ustawowe.

W przypadku zachowku po rodzicach mamy do czynienia z sytuacją, gdy spadkobiorca nie został uwzględniony w testamencie. Najczęściej roszczenie o zachowek wnoszą spadkobiercy, którzy zostali pozbawieni jakiegokolwiek dziedziczenia np. poprzez przekazanie przez spadkodawcę całego majątku jakiejś instytucji.

Komu nie należy się zachowek? Zostały wyszczególnione cztery przypadki, w których osoby najbliższe nie będą miały prawa do wniesienia roszczenia o zachowek. Są to osoby, które:

• zostały wydziedziczone przez spadkodawcę,
• zrzekły się dziedziczenia,
• zostały uznane za niegodne dziedziczenia,
• odrzuciły spadek.

W przepisach Kodeksu cywilnego nie został rozdzielony zachowek po śmierci ojca i zachowek po śmierci matki. Pojęcie zachowku dotyczy prawa do ubiegania się o zadośćuczynienie finansowe w przypadku, gdy osoba najbliższa nie dostała od spadkodawcy darowizny pokrywającej udział w spadku, powołania do spadku (testamentowego lub ustawowego) lub zapisu testamentowego.

Chcąc obliczyć wartość zachowku po rodzicach, jaka nam przysługuje, musimy przede wszystkim określić dwie wartości:

• tzw. czysta wartość spadku,
• wartość darowizn lub zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę.

W pierwszym przypadku na "czystą wartość spadku" składa się jego stan czynny (wartość praw zgodnie ze stanem w chwili otwarcia masy spadkowej oraz cen w momencie orzekania zachowku) oraz bierny (suma długów spadkowych poza zobowiązaniami zwykłymi i poleceniami). Tzw. czysta wartość spadku to różnica między stanem czynnym spadku a biernym.

Kolejnym krokiem do obliczenia wartości zachowku jest ustalenie jego substratu. Do "czystej wartości spadku" należy w tym przypadku dodać wartość zapisów windykacyjnych spadkodawcy, a także wartość uczynionych przez niego darowizn.

Czytaj także | Emerytura po mężu 2023. Te wdowy nie dostaną z ZUS ani grosza

Przedostatnim krokiem do wyliczenia zachowku po rodzicach jest ustalenie udziału spadkowego, jaki nam przysługuje. Jest to zależne od tego, w jakiej grupie spadkobierców ustawowych się znajdujemy. Do pierwszej należy małżonek oraz dzieci. Dziedziczą oni w stopniu równym (jednak małżonek nie może otrzymać mniej niż ¼ masy spadkowej).

Jeśli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, ale na świecie są jego dzieci, czyli zstępni spadkodawcy, to dziedziczą one jego część w stopniu równym. Identyczne zasady stosuje się do dalszych zstępnych.

Mają ustalone wszystkie powyższe elementy, można ustalić wysokość zachowku po rodzicach. Należy w tym celu wziąć pod uwagę art. 991. § 1 Kodeksu cywilnego, który brzmi:

Przykład: Rodzice pozostawili po sobie majątek o wartości 100 000 złotych, mieli dwójkę dzieci, a w testamencie przepisali wszystko jednemu dziecku. Drugie ma prawo wystąpić o zachowek w wysokości ½ wartości spadku. Przyjmujemy, że 100 000 złotych to substrat. 

Zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego dziecku należy się ½ udziału w spadku, czyli w tym przypadku 50 000 złotych. Zachowek po rodzicach w wysokości ½ jego wartości liczymy w stosunku do 50 000 złotych, czyli jest to 25 000 złotych.

Warto pamiętać, że zachowek jest roszczeniem majątkowym i nie może zostać uregulowany w inny sposób, niż jego spłata. Oznacza to, że nie jest możliwe przekazanie nieruchomości lub ruchomości w celu zaspokojenia tego roszczenia. Dodatkowo w ciągu 5 lat od ogłoszenia testamentu (lub od otwarcia spadku w przypadku jego braku) roszczenie o zachowek ulega przedawnieniu.

Czytaj także:

Rachunki za ogrzewanie. "Trzeba patrzeć na prognozy zużycia"

Członek RPP: Zapowiedzi wakacji kredytowych niepotrzebne

Wyższe kwoty wolne w podatku od spadków i darowizn. Sejm uchwalił ustawę deregulacyjną