Kto po kim dziedziczy spadek? Wszystko o dziedziczeniu ustawowym

Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. W momencie, kiedy testament nie został spisany, rozporządzanie majątkiem opiera się o dziedziczenie ustawowe. To zachodzi także w przypadku, kiedy testament jest nieważny lub osoby powołane do dziedziczenia nie mogą lub nie chcą być jego spadkobiercami.

Dziedziczenie ustawowe odnosi się wyłącznie do krewnych, małżonków lub osób przysposobionych i odbywa się według porządku ustalonego prawem. Ten rodzaj dziedziczenia opiera się na zasadzie grup pierwszeństwa. Jeżeli spadkodawca sporządził ważny testament co do całości spadku, ma on pierwszeństwo i przepisy dotyczące dziedziczenia ustawowego nie znajdą wtedy zastosowania.

Dziedziczenie ustawowe opiera się na zasadzie, która mówi, że kolejne kręgi ewentualnych spadkobierców mogą dziedziczyć tylko wtedy, gdy w poprzednich nie znalazł się spadkobierca lub odrzucił on spadek.

Kolejność dziedziczenia i pierwszy krąg spadkobierców to małżonek oraz dzieci. Tu dziedziczenie ustawowe mówi jasno, że wszyscy otrzymują spadek w równych częściach przy jednoczesnym założeniu, że przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4. To oznacza, że jeżeli mąż zostawia żonę i czworo dzieci, żona otrzymuje 1/4 część spadku, a dzieci pozostałe 3/4 spadku.

Zobacz także: Powszechne dziedziczenie podstawowe. Pomysł na zwalczenie nierówności w Niemczech

Jeżeli dziecko spadkodawcy umiera i nie dożywa otwarcia spadku, zmienia się kolejność dziedziczenia. Wtedy część spadku zmarłego przechodzi na jego dzieci w równych częściach. Jak to wygląda w praktyce? Gdy spadkodawca umiera i pozostawia żonę, dwoje dzieci i dwoje wnucząt, żona otrzyma 1/4 spadku, obie córki po 1/4 spadku, a wnuczęta pozostałą 1/4 część spadku, która przypadałaby na zmarłe dziecko spadkodawcy.

Kolejność dziedziczenia w drugim kręgu spadkobierców to inny scenariusz podziału majątku. Drugi krąg dotyczy sytuacji, kiedy spadkodawca nie ma żadnych dzieci. Zgodnie z dziedziczeniem ustawowym do spadku powołani zostają wtedy małżonek oraz rodzice zmarłego. Kolejność dziedziczenia przewiduje, że każde z rodziców otrzymuje 1/4 majątku, natomiast małżonek połowę.

Jak wygląda kolejność dziedziczenia, kiedy jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku? Kodeks cywilny przewiduje, że 1/4 majątku przypada wtedy rodzeństwu zmarłego rodzica w równych częściach przy założeniu, że małżonek wciąż otrzymuje połowę. Jeżeli brat lub siostra spadkobiercy nie żyją, ich część dziedziczą ich zstępni - bratankowie lub siostrzeńcy zmarłego w równych częściach. 

Kiedy spadkodawca miał żonę, dwie siostry i dwóch bratanków po bracie, który zmarł, kolejność dziedziczenia wygląda następująco: połowę majątku otrzymuje żona, 1/4 żyjący rodzic, 1/4 dwie siostry oraz dwóch bratanków, którzy wchodzą w miejsce zmarłego brata. Siostry dostają 1/3 z 1/4 majątku, bratankowie otrzymują połowę z 1/3 z 1/4. Taki scenariusz omija dziedziczenie majątku przez szwagra, bratową lub szwagierkę. 

Jeszcze inaczej wygląda kolejność dziedziczenia w przypadku, gdy jedno z rodziców spadkodawcy nie żyje i ten nie ma rodzeństwa. W takich sytuacjach żyjący rodzic oraz małżonek dziedziczą po połowie. Małżonek po zmarłym spadkodawcy przejmie cały majątek w sytuacji, kiedy nie żyją jego rodzice, nie ma rodzeństwa i brak jest jakichkolwiek zstępnych po bracie lub siostrze.

Dziedziczenie ustawowe przewiduje również przejęcie majątku przez dziadków. Taka kolejność dziedziczenia ma miejsce, gdy spadkodawca nie miał dzieci, małżonka, rodziców, rodzeństwa, a rodzeństwo zstępnych. Dziadkowie dziedziczą po wnuku w równych częściach. Jeżeli jedno z nich nie żyje, jego należną część dziedziczą jego zstępni, czyli stryjowie zmarłego spadkodawcy - ciotki i wujowie. 

Jeśli spadkodawca nie pozostawił małżonka ani krewnych wskazanych powyżej, to dziedziczyć po zmarłym może pasierb. Możliwe jest dziedziczenie przez dziecko małżonka pochodzące z innego związku. Nie ma jednak możliwości, aby udział pasierba przejęli jego zstępni. 

Zobacz także: Oszustwo "na spadek". Polacy wpłacają gigantyczne pieniądze

Kolejność dziedziczenia kończy się na gminie, w której zmarły mieszkał do śmierci. Dziedziczenie ustawowe przewiduje, że w sytuacji, gdy zmarły nie zostawił żadnych spadkobierców, jego majątek przejmie gmina. Jeżeli nie można ustalić ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub mieszkał za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa.

Mylą się ci, którzy sądzą, że zachowek należy się tylko wtedy, gdy do dziedziczenia dochodzi na podstawie testamentu. 

Zachowek to zabezpieczenie interesu spadkobiercy. Możliwość otrzymania zachowku przysługuje osobom, które wciąż mają prawo do ustawowego dziedziczenia majątku nawet, gdy testament nie został spisany.

Komu przysługuje zachowek przy dziedziczeniu ustawowym? Na ten mogą liczyć dzieci, wnuki i prawnuki spadkodawcy, a także małżonek oraz rodzice zmarłego. Wnuki oraz prawnuki zyskują prawa do zachowku, gdy ich rodzic, czyli dziecko spadkodawcy, nie dożył otwarcia testamentu. Rodzice zmarłego zyskują prawo do zachowku, gdy spadkodawca nie posiadał małżonka ani zstępnych.

Dziedziczenie ustawowe obejmuje nie tylko korzyści w postaci majątku. Po zmarłym spadkodawcy spada na nas cały katalog jego zobowiązań, które podejmował za życia. To oznacza, że dziedziczenie ustawowe długów nie pomija i spadkobierca po zmarłym przejmuje kredyty lub niespłacone pożyczki. 

Dziedziczenie ustawowe długów można ominąć. Jeżeli wiemy, że spadkodawca miał za życia ogromne pożyczki lub kredyty, których nie spłacił, można odrzucić spadek. 

W takiej sytuacji spadkobiercę traktuje się, jakby nie dożył otwarcia spadku. Dziedziczenie ustawowe długów spada na kolejnych zstępnych, najczęściej dzieci, które również mogą odrzucić spadek.