Podział spadku po rodzicach. Kto ma do niego prawo?

Do spadku po zmarłym rodzicu zalicza się cały majątek osobisty, jednak dotyczy to sytuacji, w której rodzice mieli rozdzielność majątkową. Warto pamiętać, że większość polskich małżeństw nie podpisuje intercyzy przed zawarciem ślubu ani po ślubie.

Co to oznacza w praktyce? Do spadku wliczana jest całość majątkowej wspólności małżeńskiej, a zatem wszystko, czego rodzice "dorobili się" w ciągu całego swojego życia. Każde z małżonków może mieć osobisty majątek, jednak dotyczy to wyłącznie darowizn. Pozostała część majątku jest jednak wspólna.

Jeżeli jedno z małżonków umiera, wspólność małżeńska wygasa. Wspólny majątek jest wówczas dzielony na pół. Jedna połowa należy do żyjącego małżonka, a druga stanowi spadek po zmarłym. W takiej sytuacji dzieci dziedziczą wszystko, co wchodzi w skład spadku.

Przykład: Małżonkowie Barbara i Andrzej, którzy mieli dwójkę dzieci, zakupili dom na własność. Po śmierci męża połowa domu staje się wyłączną własnością Barbary. Natomiast druga połowa jest wliczana do spadku - z niej Barbara i każde z dwójki dzieci otrzyma po 1/3 części. Wynika z tego, że łączny udział Barbary w całej nieruchomości wyniesie 4/6, a udział każdego z dzieci 1/6.

Niestety w przypadku podziału majątku najczęściej zdarzają się sytuacje, w których zmarłych nie pozostawił żadnego testamentu. Zatem jeśli chcemy się dowiedzieć, kto ma prawo do dziedziczenia spadku po zmarłych rodzicach, musimy sięgnąć do przepisów Kodeksu cywilnego.

Do pierwszej grupy spadkowej należy najbliższa rodzina zmarłego, czyli małżonek/małżonka oraz dzieci. W tym przypadku zarówno dzieci, jak i małżonek dziedziczą w równych częściach. Oznacza to, że jeśli majątkiem był dom, a zmarły pozostawił po sobie żonę i dwójkę dzieci, to każde z nich otrzyma na własność 1/3 domu.

Przepisy Kodeksu cywilnego mówią również, że część, która przypada małżonkowi, nie może być mniejsza niż ¼ całości spadku. Jeśli po zmarłym majątek dziedziczą mąż lub żona oraz czwórka dzieci, to małżonek otrzyma 1/4, a każde z dzieci 3/16 od wartości całego spadku.

Jak wygląda podział spadku po śmierci obojga rodziców bez testamentu? W takim przypadku, bez względu na to, ile dzieci miało małżeństwo, to każde z nich otrzyma spadek w równej części - dwoje dzieci po 1/2, a troje dzieci po 1/3, itd.

Aby dokonać podziału majątku bez testamentu, należy zgłosić wniosek o przeprowadzenie spadku do sądu. Jeśli jednak pomiędzy rodzeństwem nie ma żadnych sporów, spadek po rodzicach można przeprowadzić w kancelarii notarialnej na podstawie umowy o dział spadku.

Warto pamiętać, że w pierwszej kolejności to nie Kodeks cywilny, a testament decyduje, kto ma prawo do dziedziczenia po zmarłych rodzicach. Gdy któreś z dzieci nie zostało wskazane w testamencie jako spadkobierca, to nie odziedziczy spadku.

W testamencie rodzic lub rodzice wskazują, kto dokładnie ma po nich dziedziczyć. Jednak dzieci, które zostały w nim pominięte, mają ustawowe prawo do zachowku. Niestety, gdy zostały wydziedziczone w testamencie, to nie mają również prawa domagać się zachowku.

Obliczenie zachowku to jednak bardzo skomplikowana sprawa. Uwzględniane są w nim np. wcześniejsze darowizny, które dziecko otrzymało od rodziców. W wielkim uproszczeniu zachowek powinien obejmować połowę tego, co dziecko mogłoby otrzymać, gdyby rodzice nie spisali testamentu. W przypadku dzieci, które nie ukończyły 18 lat lub są trwale niezdolne do pracy, zachowek wynosi 2/3.

Czasem zdarza się, że któreś z dzieci umiera wcześniej, przed rodzicami. Co zrobić w takiej sytuacji? Jeżeli dziecko nie miało swoich potomków, to w ogóle nie będzie brane pod uwagę przy podziale spadku. Natomiast jeśli miało swoje dzieci, to wówczas one będą dziedziczyły po dziadkach.

Przykład: Zofia miała dwóch synów, ale jeden z nich, Łukasz, zmarł wcześniej, pozostawiając po sobie córkę Basię. W chwili, w której zmarła Zofia, żył: jej mąż, drugi syn oraz wnuk. Zarówno mąż, syn, jak i wnuk otrzymają odpowiednio po 1/3 spadku.

Po śmierci poprzedniego małżonka lub po rozwodzie wiele osób decyduje się na kolejne małżeństwo. Kiedy dzieci z poprzedniego małżeństwa mają prawo do dziedziczenia po kolejnym mężu lub żonie swojego rodzica?

Według prawa dzieci z poprzednich małżeństw, które nie zostały przysposobione (oficjalnie zaadoptowane) przez kolejnego małżonka, dziedziczą majątek tylko po swoim rodzicu. Wówczas zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego pomiędzy nimi a kolejnym mężem lub kolejną żoną ich rodzica nie występuje żadne pokrewieństwo ani prawne zobowiązanie.

Dzieci z poprzednich małżeństw mają prawo do spadku po drugim mężu albo żonie swoich rodziców tylko wtedy, gdy zostały oficjalnie przysposobione. W przeciwnym razie niczego nie otrzymają po śmierci kolejnego małżonka swojego rodzica. Mogą jednak zostać ujęte w jego/jej testamencie.

Do wydziedziczenia dochodzi wtedy, gdy pomiędzy dzieckiem a rodzicami doszło do poważnego konfliktu. Wówczas rodzic w swoim testamencie umieszcza informację, że dziecko nie ma prawa do otrzymania spadku ani zachowku. Kiedy wydziedziczenie jest możliwe? Wtedy gdy dziecko:

• wbrew woli rodziców nieustannie postępowało sprzecznie z zasadami współżycia społecznego;
• dopuściło się, względem rodziców lub innych bliskich krewnych, celowego przestępstwa;
• nie dopełniało obowiązków rodzinnych wobec rodziców.

Warto wiedzieć, że jeśli rodzic, czyli spadkodawca, przebaczył swojemu dziecku, to później nie może go już wydziedziczyć. Jednak to osoba wydziedziczona musi udowodnić, że rodzic jej oficjalniej przebaczył.

Przeczytaj również:

Ile kosztuje pełnomocnictwo notarialne? Znamy stawki

Podatek od darowizny. Kiedy nie trzeba zgłaszać darowizny do urzędu?

Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. Jak go napisać i gdzie złożyć?