Przepadek zadatku w branży turystycznej a projekt nowej dyrektywy

Obowiązujące obecnie regulacje prawa unijnego pozwalają na zachowanie daleko idącej elastyczności przy formułowaniu treści umów o usługi turystyczne. Nie tworzą one bowiem standardowego "modelu usługi turystycznej" narzucanego odgórnie ustawodawcom państw członkowskich, ograniczając się jedynie do wskazania podstawowych cech i standardów, jakie usługa tego typu powinna reprezentować. Dyrektywa nr 90/314/EWG wskazuje również, że Państwa Członkowskie mają możliwość przyjmowania przepisów bardziej surowych w zakresie objętym dyrektywą. Forma unijnych imprez turystycznych zależy więc w dużej mierze od treści prawa uchwalanego przez Parlamenty poszczególnych państw UE. Polska ustawa kreuje natomiast model tego typu działalności w oparciu o reguły ogólne krajowego systemu prawnego - zgodnie z treścią art. 11 wspominanego aktu, w zakresie nieuregulowanym ustawą, do umów z klientami zawieranych przez organizatorów turystyki i pośredników turystycznych stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego oraz inne przepisy dotyczące ochrony konsumenta.

Biorąc po uwagę powyższe fakty należy więc stwierdzić, że obecnie postanowienia umów o świadczenie usług turystycznych mogą być tworzone w oparciu o przepisy m. in Kodeksu cywilnego w zakresie, jaki nie został unormowany na gruncie ustawy szczegółowej. Za dopuszczalną można więc uznać często stosowaną w praktyce klauzulę, zgodnie z którą w przypadku odstąpienia przez klienta od umowy zadatek wpłacony na wycieczkę przepada. Tego typu postanowienia bardzo często stosowane są w umowach o świadczenie usług turystycznych. Warto w tym miejscu podkreślić również, iż zadatek zatrzymany przez organizatora z tytułu zerwania umowy stanowi swojego rodzaju "zryczałtowane odszkodowanie" pokrywające szkody powstałe po stronie przedsiębiorcy i zasadniczo nie będzie on podlegać opodatkowaniu VAT. Zgodnie bowiem z treścią art. 5 Ustawy o VAT, opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlegają jedynie odpłatna dostawa towarów oraz odpłatne świadczenie usług (podobne stanowisko wyraził m. in. Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji indywidualnej z dnia 15 października 2014 r., znak: IPPP2/443-711/14-2/BH).

Wskazany projekt dyrektywy obecnie skierowany został do Parlamentu Europejskiego w celu dalszych prac. Jeżeli jednak zostanie on wprowadzony w życie, czeka nas mała rewolucja w dziedzinie prawa turystycznego. Wśród wielu regulacji kreujących ogólnoeuropejski model świadczenia usług turystycznych, z punktu widzenia niniejszych rozważań największe znaczenie zdaje się mieć treść art. 10 projektu dyrektywy, wprowadzającego mechanizm umożliwiający rezygnację klienta z zawartej umowy o świadczenie usług turystycznych przed jej wykonaniem. Wskazany przepis przewiduje możliwość rezygnacji klienta z zawartej umowy przed rozpoczęciem imprezy turystycznej za uiszczeniem standardowej opłaty rezygnacyjnej (termination fee). W umowie będzie można określić rozsądne standardowe opłaty za rozwiązanie umowy w zależności od terminu rozwiązania przed rozpoczęciem imprezy turystycznej oraz spodziewanych oszczędności, jak również wpływów z alternatywnej realizacji usługi turystycznej. Jeżeli jednak strony nie zawrą w umowie tego typu postanowień, wysokość opłaty za rozwiązanie odpowiadać będzie cenie imprezy turystycznej pomniejszonej o oszczędności i wpływy z alternatywnej realizacji usługi. Na wniosek podróżnego organizator będzie też zobowiązany do uzasadnienia wysokości opłat za rozwiązanie umowy. Projekt dyrektywy przewiduje również możliwości odstąpienia klienta lub organizatora od umowy bez konieczności dodatkowej rekompensaty, jeżeli spełnione zostaną przewidziane w odpowiednich artykułach przesłanki.

Warto więc zastanowić się, czy kwestia uregulowania problemu związanego z odszkodowaniem za odstąpienie od umowy poprzez instytucję standardowej opłaty rezygnacyjnej przełoży się na zmianę podejścia organów podatkowych do omawianej kwestii. Jak wynika z treści kompromisowego projektu, sposób uiszczania wskazanej opłaty w praktyce może łudząco przypominać zatrzymanie przez organizatora wpłaconego przez klienta zadatku z tytułu rezygnacji z umowy. Jak wynika bowiem z treści art. 10 ust 4 projektu dyrektywy, w przypadku rezygnacji przez klienta z umowy przedsiębiorca będzie zobowiązany do zwrotu wszelkich płatności, jakich podróżny dokonał na poczet danej imprezy turystycznej, pomniejszonych o odpowiednią opłatę za rozwiązanie umowy. Również w tym przypadku możemy więc uznać, iż mamy do czynienia ze swojego rodzaju "zryczałtowanym odszkodowaniem", którego wysokość organizator jest zobowiązany określić i uzasadnić w umowie zawieranej z klientem - ciągle niezmienna pozostaje bowiem funkcja tego typu instytucji, jaką jest dążenie do wyrównania szkód przedsiębiorcy wynikłych z niedojścia umowy do skutku. Wskazane podobieństwa mogą jednak nie przyczynić się do uznania przez fiskusa dawniejszych interpretacji za aktualne na gruncie nowego stanu prawnego. Jak wynika bowiem z powyższych rozważań, ustawodawca unijny w projekcie dyrektywy posługuje się pojęciem "opłaty" rezygnacyjnej (termination fee). Zgodnie natomiast z definicją wyrażoną w słowniku PWN, opłatę należy rozumieć jako "pieniądze płacone za świadczenia, usługi itp.". Podobny sposób rozumienia wskazanego pojęcia mogą również przyjąć organy podatkowe - w przypadku wprowadzenia do umów o usługi turystyczne instytucji opłaty rezygnacyjnej, kwoty wypłacane z tego tytułu mogą zostać przez fiskusa potraktowane nie jako odszkodowanie sensu stricto, tylko jako swoisty rodzaj zapłaty za świadczoną usługę w postaci zaniechania wyciągania konsekwencji z tytułu rezygnacji z zawartej wcześniej umowy. Tego typu interpretacja niewątpliwie byłaby mniej korzystna dla przedsiębiorców turystycznych - przyjęcie takiego poglądu przez organy podatkowe wiązałoby się bowiem z koniecznością stosowania do standardowych opłat rezygnacyjnych ustawy o podatku VAT.

Obecnie nad projektem dyrektywy turystycznej pracuje Parlament Europejski. W tym momencie pozostaje nam jedynie oczekiwanie na udostępnienie treści ostatecznej wersji dokumentu. W przypadku jednak uchwalenia go w obecnej formie, przedstawiciele branży turystycznej będą musieli zmierzyć się z nadchodzącymi zmianami, które nie zawsze będą dla niech korzystne. Warto jednak mieć nadzieję, iż zmiany legislacyjne nie pójdą w tym wypadku w parze z problemami interpretacyjnymi organów podatkowych.

Anna Resiak, Mateusz Oleksy

Departament Doradztwa Podatkowego Małopolskiego Instytutu Studiów Podatkowych w Krakowie

^{Artykuł ma charakter jedynie informacyjny i stanowi publikację zainspirowaną treścią artykułów prasowych, interpretacji organów podatkowych i orzeczeń sądów administracyjnych. Nie stanowi porady ani opinii podatkowej czy prawnej w rozumieniu art. 2 ust. 1 i art. 31 ustawy o doradztwie podatkowym (Dz. U. z 1996 r. Nr 102, poz. 475, ze zm.) i jest odzwierciedleniem poglądów wyrażanych przez autorów publikacji. Małopolski Instytut Studiów Podatkowych Sp. z o.o. nie bierze odpowiedzialności za ewentualne skutki podejmowanych decyzji na ich podstawie.}