Renta po rodzicu, który nie pracował. Czy dzieci dostaną pieniądze?

Zanim ZUS przyzna jakiekolwiek świadczenie rodzinne, musi upewnić się, czy zmarły rodzic miał prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy. Aby uzyskać emeryturę, uprawniony musiał:

• osiągnąć ustawowy wiek emerytalny (60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn);
• posiadać choćby symboliczny okres składkowy - wystarczy nawet jeden dzień opłaconych składek, ale wtedy przyznane świadczenie będzie bardzo skromne.

W przypadku, w którym rodzic zmarł przed ukończeniem wieku emerytalnego, ZUS sprawdza, czy spełniał warunki do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy - wymaga ona określonego (i uzależnionego od wieku) okresu składkowego. Osoba, która zmarła w wieku 25 lat musiała mieć 3 lata składek, a w wieku powyżej 30 lat - 5 lat składek w ostatniej dekadzie. Brak jakiegokolwiek okresu opłacania składek, czy to z tytułu zatrudnienia, urlopu macierzyńskiego, czy nawet ubezpieczenia studenckiego, zazwyczaj eliminuje możliwość uzyskania renty rodzinnej w trybie standardowym.

Co z wnioskiem? Jeśli dokumenty o rentę rodzinną trafią do ZUS do końca miesiąca następującego po śmierci rodzica, świadczenie przysługuje od dnia zgonu. W przypadku późniejszego zgłoszenia renta jest wypłacana dopiero od miesiąca złożenia wniosku, co może oznaczać utratę kilku miesięcy świadczenia.

Obliczenie wysokości renty rodzinnej może wydawać się skomplikowane, ale zasada jest bardzo przejrzysta: ZUS sumuje świadczenie, które przysługiwałoby zmarłemu rodzicowi, a następnie dzieli tę "pulę" proporcjonalnie między uprawnione do niej dzieci. W praktyce wygląda to następująco:

• jedno dziecko otrzymuje 85% emerytury lub renty, która przysługiwałaby zmarłemu;
• dwoje dzieci dzieli 90% tej sumy;
• w przypadku trojga lub więcej dzieci, pula wzrasta do 95% i jest rozdzielana między wszystkie dzieci.

Przykład: gdyby renta rodzinna zmarłego wynosiła hipotetycznie 2000 zł, to jedno dziecko dostaje 1700 zł, dwoje dzieli między siebie kwotę 1800 zł (po 900 zł), a trójka rozdziela sumę 1900 zł, czyli około 633 zł na każde z nich.

Od 1 marca 2025 r. minimalna renta rodzinna w Polsce wynosi 1878,91 zł brutto - jeżeli wyliczona kwota z podziału jest niższa, ZUS automatycznie wyrównuje ją do tego poziomu, by zapewnić rodzinie minimum finansowego bezpieczeństwa.

Prawo do renty rodzinnej jest uzależnione od wieku oraz sytuacji życiowej dziecka:

1. do ukończenia 16. roku życia - świadczenie przysługuje bez dodatkowych warunków, przez cały okres życia dziecka. Jeśli dziecko kontynuuje naukę, należy złożyć kolejny wniosek o rentę rodzinną;
2. do 25. roku życia - jeżeli dziecko kontynuuje naukę w szkole średniej lub na uczelni, prawo do renty zachowuje do końca roku akademickiego, w którym kończy 25 lat;
3. bez ograniczeń wiekowych - w sytuacji, gdy dziecko jest całkowicie niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji, przy czym niezdolność musiała powstać przed ukończeniem 16. roku życia lub w trakcie nauki przed 25. rokiem.

Kontynuacja nauki wymaga potwierdzenia, np. zaświadczeniem ze szkoły lub uczelni, a niezdolność do pracy - orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS. Dziecko, które kończy 25 lat w trakcie roku akademickiego, zachowuje prawo do renty do czasu jego zakończenia.

Czy można łączyć rentę z pracą? Zgodnie z ustawą z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, obowiązują limity zarobków. Przekroczenie 70 proc. przeciętnego wynagrodzenia (od 1 czerwca  6273,60 zł brutto, aktualizowane co kwartał) powoduje zmniejszenie świadczenia. Przychód powyżej 130 proc. (od 1 czerwca 11 650,97 zł brutto) skutkuje zawieszeniem renty. Aktualne progi warto zweryfikować na stronie ZUS.

Prawo do renty rodzinnej jest uzależnione od tego, czy zmarły rodzic miał prawo do emerytury lub renty. Jeśli nigdy nie odprowadzał składek - z zatrudnienia, urlopu macierzyńskiego czy innych form ubezpieczenia - szanse na rentę w standardowym trybie są znikome. Wystarczy jednak minimalny okres składkowy, choćby jeden dzień, oraz osiągnięcie wieku emerytalnego, by dzieci mogły uzyskać wsparcie.

Zobacz również:

---

Finanse osobiste

Wypłaty pieniędzy ruszają od lipca. ZUS dostał już ponad 700 tys. wniosków

Agata Siwek

Niestety jeśli wnioskodawca nie jest w stanie wykazać okresów składkowych osoby zmarłej, standardowa procedura ZUS kończy się odmową. W takich sytuacjach pojawia się jednak możliwość ubiegania się o rentę w drodze wyjątku od prezesa ZUS. To rozwiązanie adresowane jest do rodzin w szczególnie trudnej sytuacji, np. gdy dzieci pozostają bez środków do życia lub są niezdolne do pracy. Wniosek wymaga solidnego uzasadnienia, popartego dokumentami, m.in. zaświadczeniami o dochodach czy stanie zdrowia. Decyzja prezesa ZUS jest uznaniowa, a pozytywne rozpatrzenie zdarza się rzadko, lecz w skrajnych przypadkach może stanowić finansowe koło ratunkowe.

Odmowa przyznania renty rodzinnej może nastąpić w kilku sytuacjach:

• rodzic nie spełnił wymogów - nie osiągnął wieku emerytalnego ani nie miał minimalnego okresu składkowego;
• dziecko przekroczyło 25 lat lub 18 lat i nie kontynuuje nauki, chyba że posiada orzeczenie o trwałej niezdolności do pracy;
• przychody dziecka przewyższają limity - zarobki przekraczające 130 proc. przeciętnego wynagrodzenia powodują zawieszenie wypłaty;
• dziecko wstąpiło w związek małżeński - dotyczy to sytuacji, w której małżeństwo oznacza uzyskanie innego źródła utrzymania (np. współmałżonek jest w stanie zapewnić utrzymanie). Wyjątkiem jest sytuacja, gdy dziecko pozostaje niezdolne do pracy i nie może liczyć na wsparcie współmałżonka;
• jeśli dziecko nie pozostawało na utrzymaniu zmarłego rodzica w chwili jego śmierci, ZUS może odmówić przyznania renty. Na przykład dziecko, które było samodzielne finansowo, mieszkało oddzielnie i nie otrzymywało wsparcia od rodzica, może nie zostać uznane za zależne.

Czasami nawet drobne przeoczenie, jak brak ważnego zaświadczenia czy zwłoka przy składaniu dokumentów, skutkuje utratą prawa do świadczenia, dlatego tak ważna jest szybka i rzetelna reakcja.

Renta rodzinna w drodze wyjątku to szczególna forma wsparcia przewidziana w polskim systemie ubezpieczeń społecznych, która może zostać przyznana w sytuacjach, gdy standardowe warunki uzyskania renty rodzinnej nie zostały spełnione. Proces uzyskania renty w drodze wyjątku jest kilkuetapowy i wymaga starannego przygotowania.

Krok 1: Złożenie standardowego wniosku o rentę rodzinną

Najpierw należy złożyć wniosek o rentę rodzinną w zwykłym trybie w oddziale ZUS właściwym dla miejsca zamieszkania wnioskodawcy. Wniosek powinien zawierać wszystkie wymagane dokumenty, takie jak:

• akt zgonu osoby ubezpieczonej;
• dokumenty potwierdzające pokrewieństwo (np. akt małżeństwa, akt urodzenia);
• zaświadczenia o nauce (w przypadku dzieci uczących się i studiujących);
• dokumenty dotyczące sytuacji zdrowotnej lub materialnej (jeśli mają znaczenie dla sprawy).

Krok 2: Otrzymanie negatywnej decyzji ZUS

Jeśli ZUS odmówi przyznania renty rodzinnej z powodu niespełnienia formalnych warunków (np. brak odpowiedniego stażu ubezpieczeniowego zmarłego lub niespełnienie kryteriów wiekowych), wnioskodawca otrzyma pisemną decyzję odmowną.

Krok 3: Złożenie wniosku do prezesa ZUS

Po otrzymaniu odmowy należy złożyć wniosek o przyznanie renty rodzinnej w drodze wyjątku bezpośrednio do prezesa ZUS. Wniosek ten powinien być skierowany do centrali ZUS w Warszawie. Należy przedstawić w nim szczegółowy opis sytuacji życiowej, materialnej i zdrowotnej wnioskodawcy, który uzasadnia potrzebę przyznania świadczenia. Oprócz tego należy wyjaśnić, w jaki sposób śmierć osoby ubezpieczonej wpłynęła na pogorszenie sytuacji wnioskodawcy, np. brak innych źródeł dochodu, choroba, konieczność opieki nad innymi członkami rodziny. Do wniosku dołączamy:

• kopię negatywnej decyzji ZUS;
• zaświadczenie o dochodach (np. PIT, zaświadczenia z urzędu pracy, ośrodka pomocy społecznej);
• dokumenty medyczne potwierdzające stan zdrowia (np. orzeczenie o niezdolności do pracy, zaświadczenia lekarskie);
• inne dokumenty potwierdzające trudną sytuację (np. rachunki za leczenie, zaświadczenia o zadłużeniu, opinie ośrodka pomocy społecznej).

Wniosek powinien być napisany w sposób precyzyjny, ale jednocześnie przekonujący, z naciskiem na ludzką stronę sytuacji. Warto skorzystać z pomocy prawnika specjalizującego się w prawie ubezpieczeń społecznych lub doradcy ZUS. Profesjonalista może pomóc w przygotowaniu wniosku, wskazaniu kluczowych argumentów i zebraniu odpowiednich dokumentów.

Krok 4: Decyzja prezesa ZUS

Prezes ZUS analizuje wniosek i dołączone dokumenty, uwzględniając wyjątkowość sytuacji oraz argumenty przedstawione przez wnioskodawcę. Decyzja jest uznaniowa, co oznacza, że nie opiera się na sztywnych przepisach, a na ocenie indywidualnej sprawy. Od decyzji prezesa ZUS nie przysługuje odwołanie do sądu, ale wnioskodawca może złożyć prośbę o ponowne rozpatrzenie sprawy, jeśli uzna, że decyzja była niesłuszna lub pojawiły się nowe okoliczności.

Jeśli otrzymamy decyzję potwierdzającą otrzymania wsparcia w formie renty rodzinnej w drodze wyjątku, warto pamiętać, że przysługuje ona do 16. roku życia dziecka. Jeśli sytuacja rodziny wciąż będzie trudna, należy zgłosić kolejny wniosek do prezesa ZUS z zaświadczeniem o kontynuacji nauki przez dziecko w szkole średniej. A jeśli dziecko po ukończeniu szkole średniej, będzie kontynuowało naukę w szkole wyższej/na uniwersytecie, to konieczne będzie zgłoszenie kolejnego wniosku o przyznanie renty rodzinnej w drodze wyjątku - osobnego na studia licencjackie i osobnego na studia magisterskie.

Przeczytaj również:

Ile musi trwać małżeństwo, by przyznana została renta rodzinna?

Emerytura bez lat pracy. Tylko oni dostaną pieniądze

Te pieniądze możesz odziedziczyć. Trzeba tylko złożyć odpowiedni wniosek