Wykluczeni mimo pełnej legalności. Wyobraź sobie, że od lat mieszkasz w Polsce. Masz dowód osobisty, nadany numer PESEL, płacisz podatki, twoje dzieci chodzą do lokalnej szkoły, a ty pracujesz legalnie lub prowadzisz działalność gospodarczą. Mimo to, kiedy próbujesz otworzyć konto w banku - słyszysz "nie". Powód? Urodziłeś się w "niewłaściwym" kraju. Taki właśnie mechanizm dotyka coraz większej grupy osób urodzonych poza Unią Europejską, choć od dawna związanych z Polską życiowo, zawodowo i społecznie. Do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich trafiają skargi, w których osoby te wskazują na realne konsekwencje - wykluczenie z usług finansowych, mimo spełniania wszystkich formalnych wymogów.
Miejsce urodzenia jako jedyne kryterium?
W centrum problemu znajduje się polityka instytucji finansowych, które - w ramach wewnętrznych procedur oceny ryzyka - uzależniają dostęp do swoich produktów od miejsca urodzenia klienta. Banki i inne podmioty sektora finansowego automatycznie odrzucają wnioski osób urodzonych w krajach uznanych za tzw. "państwa trzecie wysokiego ryzyka". Na tej liście znajdują się m.in. Afganistan, Barbados, Egipt, Iran, Białoruś czy Ukraina.
Nie chodzi przy tym o brak dokumentów czy nielegalny status - przeciwnie. Skarżący podkreślają, że od lat mieszkają w Polsce, mają aktualne paszporty, dowody osobiste, są rezydentami podatkowymi i w pełni uczestniczą w życiu społecznym. Odmowa banku wynika wyłącznie z kraju, w którym się urodzili.
Rzecznik Praw Obywatelskich nie pozostał obojętny na problem. Zastępca RPO Adam Krzywoń skierował oficjalne pismo do Generalnego Inspektora Informacji Finansowej Jarosława Żółtowskiego. Wystąpienie to ma na celu zbadanie, czy opisywane praktyki są zgodne z przepisami i zasadami równego traktowania.
"Rezygnacja z nawiązania stosunku gospodarczego lub decyzja o jego rozwiązaniu nie może być podyktowana wyłącznie tym, że dany podmiot z uwagi na miejsce urodzenia należy do grupy klientów o podwyższonym ryzyku prania pieniędzy i finansowania terroryzmu" - podkreślił Adam Krzywoń.
Rzecznik nie kwestionuje obowiązków instytucji finansowych w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy. Zwraca jednak uwagę, że nie mogą one działać według automatycznych, bezrefleksyjnych schematów, które w praktyce prowadzą do dyskryminacji całych grup ludzi.
Problem nie tylko osobisty - także zawodowy
Sytuacja ta nie dotyczy wyłącznie klientów indywidualnych. Cudzoziemcy przebywający w Polsce zawodowo - często w ramach międzynarodowych projektów czy kontraktów - również są odcinani od możliwości nawiązania relacji z bankiem. Tymczasem dostęp do konta czy innych podstawowych usług finansowych jest dla nich warunkiem realizacji zadań służbowych.
Brak dostępu do usług bankowych to nie tylko niewygoda - to realne ograniczenie praw i możliwości funkcjonowania na równi z innymi mieszkańcami kraju. Osoby dotknięte tym problemem czują się dyskryminowane i wykluczane, mimo że formalnie są pełnoprawnymi członkami społeczeństwa.
Czy będą zmiany? Rzecznik czeka na odpowiedź GIIF
W swoim piśmie do Generalnego Inspektora Informacji Finansowej Adam Krzywoń zadaje konkretne pytania: "Czy tego rodzaju praktyki były sygnalizowane, a jeżeli tak, to jakie działania zostały podjęte bądź będą podjęte w celu odejścia od automatyzmu przy podejmowaniu decyzji o zawarciu umowy"?
Celem interwencji jest nie tylko wyjaśnienie, ale również doprowadzenie do zmiany praktyk, które mogą naruszać konstytucyjne zasady równości i niedyskryminacji. RPO stoi na stanowisku, że walka z finansowaniem terroryzmu nie może odbywać się kosztem praw obywatelskich osób, które - poza miejscem urodzenia - nie dają podstaw do uznania ich za klientów "wysokiego ryzyka".
Agata Siwek
