Zmarły pominął spadkobiercę w testamencie. Czy należy się wtedy zachowek?
Zachowek to instytucja prawna, która często wzbudza wiele wątpliwości. Chociaż może się wydawać, że przy sporządzeniu testamentu kwestie podziału spadku są proste, w praktyce może okazać się inaczej właśnie przez zachowek. Jak on funkcjonuje? Czy ktoś niewymieniony w testamencie może ubiegać się o spadek po zmarłym?
Celem zachowku jest ochrona interesów krewnych spadkodawcy. Zachowkiem nazywamy część mająku, która przysługuje najbliższej rodzinie spadkodawcy po jego śmierci, ale i za życia.
Każda osoba ma prawo do dysponowania swoim majątkiem wedle uznania: służą do tego różnorodne narzędzia i instytucje prawne, takie jak umowa darowizny, zapisy testamentowe, ustanowienie dziedziczenia - ustawowego lub testamentowego. Niekiedy jednak zdarza się, że z różnych przyczyn życiowych, spadkodawca decyduje się nie wspomnieć o konkretnej osobie w testamencie. Czy to faktycznie sprawia, że nie będzie ona uprawniona do otrzymania spadku? Niekoniecznie.
Prawo do żądania zachowku ma każda osoba uprawniona do jego otrzymania, która nie dostała za życia czy po śmierci spadkodawcy należnego sobie majątku. Jak to działa w praktyce?
Kodeks cywilny jasno definiuje osoby, które są uprawnione do zachowku. Nie jest to jednak prawo obligatoryjne: oznacza to, że osoba uprawniona do zachowku może z niego zrezygnować.
Art. 991 § 1 definiuje, że prawo do zachowku posiadają zstępni, czyli dzieci, wnuki i prawnuki, a także małżonek, dzieci przysposobione i ich potomstwo oraz rodzice (również adopcyjni).
Wszystkie te osoby mogą żądać zapłaty zachowku, pod warunkiem jednak, że nie zostały uznane za niegodne dziedziczenia, np. przez konflikt ze spadkodawcą i jawne działanie na jego niekorzyść, nie wyrzekły się dziedziczenia i nie odrzuciły spadku. Dodatkowo jeśli spadkodawca dokonał wydziedziczenia, również nie można liczyć na zachowek.
W pozostałych przypadkach zachowek może być przyznany nawet, jeśli osoba nie została wymieniona w testamencie.
Zachowek dla zstępnych, małżonka oraz rodziców spadkodawcy wynosi połowę wartości spadku, który powinni otrzymać w przypadku dziedziczenia ustawowego.
Jeżeli jednak osoba uprawniona do zachowku jest trwale niezdolna do pracy lub jest to osoba małoletnia, może żądać zapłaty zachowku w wysokości 2/3 wartości spadku przysługującego mu w dziedziczeniu ustawowym.
Roszczenie o zapłatę zachowku odbywa się przez postępowanie cywilne, czyli jedyna droga do jego wypłaty biegnie przez sąd. O zachowek można się starać do 5 lat od daty ogłoszenia testamentu spadkodawcy - po tym czasie prawo do zachowku ulega przedawnieniu.
Zachowek może być otrzymany dobrowolnie lub poprzez pozew: w pierwszym przypadku osoba lub osoby, które otrzymały spadek, z własnej woli decydują się na wypłatę należnego zachowku. Mogą to zrobić w dowolny sposób, który jest akceptowalny dla obu stron.
W przypadku, jeśli zachowek egzekwowany jest w formie pozwu, warto wiedzieć, że może być on wypłacony jedynie w formie pieniężnej: uprawniony do zachowku nie może żądać wydania wskazanych przedmiotów po spadkodawcy.
Prawo do roszczenia o zachowek otrzymują osoby, które należą do bliskiej rodziny zmarłego i które nie zostały uwzględnione w testamencie. Jeśli nie występują wskazania takie, jak wymienione wyżej, każda z tych osób może ubiegać się o zachowek.
W praktyce oznacza to, że jeśli cały majątek spadkodawcy w testamencie został rozporządzony między osobami spoza rodziny lub został przekazany fundacji czy organizacji, uprawnieni do zachowku mają prawo dochodzić otrzymania swojej części spadku.
KO
