Można zapisać firmę w testamencie
O wyjaśnienie istotnej zmiany w prawie spadkowym poprosiliśmy mec. Magdalenę Dulińską, która jest radcą prawnym w kancelarii Porwisz i Partnerzy - Adwokaci i Radcowie Prawni.
Czy w Polsce istnieje już możliwość zapisania wprost firmy określonej osobie?
- Tak. 23 października 2011 roku weszła w życie regulująca tę sprawę ustawa z 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 85, poz. 458). Ta zmiana w prawie spadkowym powoduje, że osoba fizyczna, zdolna do dokonania rozrządzeń na wypadek śmierci, może rozporządzać swoim majątkiem, który pozostawia spadkobiercom, w taki sposób, że wskazuje wprost w treści testamentu to, co - samochód, dom, przedsiębiorstwo - przeznacza po swojej śmierci dla konkretnych osób. Korzysta przy tym z instytucji tzw. zapisu windykacyjnego - zamieszczonego w treści testamentu sporządzonego przez notariusza.
Na czym polega zapis windykacyjny?
- Teraz przepis art. 9811§ 1 przewiduje, że w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku. Zapis windykacyjny jest, mówiąc prościej, postanowieniem testamentowym spadkodawcy, który przeznacza dla oznaczonej osoby przedmiot zapisu, czyli: rzecz oznaczoną co do tożsamości, zbywalne prawo majątkowe, przedsiębiorstwo, gospodarstwo rolne lub ustanowienie na rzecz zapisobiorcy użytkowania lub służebności.
- Zgodnie z treścią przywołanego wyżej przepisu kodeksu cywilnego, zapisobiorca windykacyjny nabędzie przeznaczony dla niego przedmiot z chwilą śmierci spadkodawcy, czyli z chwilą otwarcia spadku.
Czy istnieją jakieś ograniczenia co do osoby zapisobiercy?
- Nie. Nowa regulacja księgi czwartej kodeksu cywilnego nie wprowadza żadnych ograniczeń co do osoby, na rzecz której dokonuje się zapisu windykacyjnego. Może nią być zarówno pierworodny, jak i najlepiej rokujący "biznesowo" chrześniak spadkodawcy. Zapisobiorcą windykacyjnym mogą być bowiem zarówno oznaczone osoby spośród krewnych spadkodawcy, jak i osoba niespokrewniona ze zmarłym.
Czy taki zapis może być bezskuteczny?
- W pewnych przypadkach tak. Przepisy przewidują, że zapis windykacyjny jest bezskuteczny, jeżeli w chwili otwarcia spadku przedmiot zapisu nie należy do spadkodawcy albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia. Ponadto, w przypadku gdy przedmiotem zapisu jest ustanowienie dla zapisobiercy użytkowania lub służebności, zapis jest bezskuteczny, gdy w chwili otwarcia spadku przedmiot majątkowy, który miał być obciążony użytkowaniem lub służebnością nie należy do spadku albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia.
Czy można firmę zapisać pod warunkiem, że w roku jego śmierci np. zapisobierca windykacyjny ożeni się córką testatora?
- Takie zastrzeżenie jest ryzykowne. Przy ustanawianiu zapisu windykacyjnego spadkodawca nie powinien uzależniać otrzymanie zapisu od zdarzenia, które dopiero wystąpi w przyszłości, czyli zastrzegać warunku lub terminu. Przepis art. 9813 § 1 kodeksu cywilnego przewiduje, że zastrzeżenie warunku lub terminu uczynione przy ustanawianiu zapisu windykacyjnego uważa się za nieistniejące. Jeżeli jednak z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia zapis nie zostałby uczyniony, zapis windykacyjny jest nieważny.
Kiedy nie stosuje się tych przepisów?
- Przepisów tych nie stosuje się, jeżeli ziszczenie się lub nieziszczenie się warunku albo nadejście terminu nastąpiło przed otwarciem spadku. Natomiast treść § 2 przywołanego artykułu 9813 przesądza, że zapis windykacyjny, nieważny ze względu na zastrzeżenie warunku lub terminu, wywołuje skutki zapisu zwykłego uczynionego pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, chyba że co innego wynika z treści testamentu lub z okoliczności. Zwykły zapis rządzi się natomiast nieco odmiennymi od zapisu windykacyjnego prawami.
Jakie są niezbędne formalności?
- Konieczna jest wizyta u notariusza, który sporządzi testament w formie aktu notarialnego. Zapis windykacyjny ujęty w innym testamencie niż notarialny nie wywoła skutków prawnych właściwych dla tej instytucji prawa spadkowego. Ustawodawca nie przewidział bowiem możliwości zamieszczenia zapisu windykacyjnego w testamencie własnoręcznym, urzędowym lub ustnym. Trzeba podkreślić, że nie będzie ważny także zapis windykacyjny ujęty w testamencie notarialnym, który następnie został w całości odwołany przez testatora. Natomiast po to, aby odwołać testament z zapisem windykacyjnym, spadkodawca może w każdej chwili sporządzić nowy testament, nawet w innej formie niż akt notarialny. Zwracam jednak uwagę, że powinien to być testament ważny, czyli spełniający wszystkie wymogi przewidziane dla odpowiedniej formy testowania.
Jakie są praktyczne skutki, nazwijmy to gospodarcze, nowej regulacji?
- W mojej ocenie to bardzo ważna i potrzebna zmiana, dająca możliwość pewnej stabilizacji prowadzenia działalności gospodarczej. Testator będący przedsiębiorcą może przedmiotem zapisu windykacyjnego uczynić swoje przedsiębiorstwo, które przeznaczy osobie, która w jego ocenie najlepiej zadba o jego dalsze losy.
Opr. KM
