W najnowszym Tygodniku Gospodarczym Polski Instytut Ekonomiczny (PIE) zwrócił uwagę, że 9 października 2025 r. Chiny rozszerzyły restrykcje eksportowe na surowce krytyczne. Eksperci wskazali, że tym razem ograniczeniami dotkniętych zostało 5 kolejnych metali ziem rzadkich; dodali, że łącznie ograniczenia od 2023 r. dotyczą jedenastu pierwiastków.
Chiny zagłębiem surowców krytycznych
"Pekin w szczególności chce ograniczyć wykorzystywanie tych surowców w sektorach zbrojeniowych i podwójnego zastosowania. Ponadto, restrykcje obejmują również wykorzystanie po raz pierwszy przez Chiny foreign direct product rule (FDRP), wedle której zagraniczne firmy muszą uzyskać chińską licencję eksportową dla produktów zawierających więcej niż 0,1 proc. chińskich metali ziem rzadkich i wykorzystujących chińskie technologie wydobywania i przetwarzania" - zaznaczyli eksperci.
Podkreślili, że w 2024 r. analiza zależności UE wykazała 64 produkty krytycznie zależne w imporcie bezpośrednio od Chin, których łączna wartość odpowiada za ok. 5 proc. importu spoza UE, m.in. metali ziem rzadkich. "W 2023 r. Polska odnotowała 30 krytycznych zależności w imporcie z Chin, odpowiadających za 0,15 proc. polskiego importu, m.in. magnez, molibden" - przekazali.
W ocenie ekspertów PIE niedobory metali ziem rzadkich mogą potencjalnie zatrzymać produkcję, a na pewno zwiększyć koszty przemysłu wytwórczego. "Szczególnie narażone są sektory: motoryzacyjny, energetyczny zwłaszcza CleanTech (czystych technologii - PAP) i szeroko rozumiany elektroniczny. Natomiast sektory usługowe są mniej podatne na te ryzyka" - wskazali. Ich zdaniem w razie wystąpienia zastojów produkcyjnych konsekwencją może być ryzyko inflacyjne i gospodarcze wywołane problemami kluczowych gałęzi przemysłu.
"Brakuje alternatywy dla importu metali ziem rzadkich"
Chiny są największym eksporterem surowców krytycznych, w tym metali ziem rzadkich, galu, germanu, grafitu, wolframu i antymonu.
"Brakuje prostej alternatywy dla importu przetworzonych metali ziem rzadkich. Chiny zmonopolizowały zarówno produkcję (61 proc. w 2024 r.), jak i przetwórstwo (92 proc.)" - stwierdzili eksperci Instytutu.
PAP zapytała Ministerstwo Klimatu i Środowiska, jakich surowców krytycznych w najbliższych latach będzie potrzebowała polska gospodarka oraz jakiej skali deficyty Polska ma w tym obszarze. Surowce ziem rzadkich należą do grupy surowców krytycznych i potrzebne są m.in. dla transformacji energetycznej kraju, która rodzi zapotrzebowanie na np. grafit, kobalt, miedź, nikiel czy lit.
Jakich surowców krytycznych potrzebuje Polska?
Resort przypomniał, że w przyjętej w 2022 r. Polityce Surowcowej Państwa przedstawiono ocenę zużycia oraz prognozę zapotrzebowania na surowce strategiczne i krytyczne dla polskiej gospodarki. Dokonano prognoz zapotrzebowania w horyzontach czasowych roku 2030, 2040, 2050 i na bazie wyników zakwalifikowano surowce do odpowiednich grup.
"Obecnie trwają też prace nad dokumentem »Aktualizacje surowcowe - metodyka wyznaczania najważniejszych surowców dla polskiej gospodarki wraz z nowymi listami surowcowymi«, w którym zostaną wskazane surowce deficytowe dla polskiej gospodarki wraz z określeniem skali ich deficytowości. Znajdą się wśród nich antymon, german, grafit, lit oraz mangan sprowadzane w 90-100 proc. z zagranicy, ponieważ w Polsce nie ma złóż kopalin służących do ich pozyskania" - przekazało PAP ministerstwo. "Nie posiadamy też złóż, które byłyby w stanie pokryć w całości zapotrzebowanie na platynowce, tytan, wanad. Dlatego je również sprowadzamy z zagranicy w 90-100 proc." - dodało.
MKiŚ poinformowało PAP, że obecnie projekt Krajowego Programu Poszukiwań Surowców Krytycznych (KPPSK), przygotowany przez Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy pod nadzorem Ministerstwa Klimatu i Środowiska, czeka na wpis do wykazu prac Rady Ministrów. "Przyjęcie programu planowane jest na początek 2026 r." - wskazał resort.
Polska węglem koksowym i miedzią stoi
W odpowiedzi na pytanie PAP, kiedy projekt ustawy o zapewnieniu gospodarce krajowej dostępu do surowców, w tym surowców krytycznych, może trafić pod obrady rządu, ministerstwo odpowiedziało, że planowany termin przedłożenia projektu Radzie Ministrów to IV kwartał 2025 r. Zaznaczyło jednak, że ze względu na "szeroko prowadzone uzgodnienia, opiniowanie oraz konsultacje projektu ustawy termin ten może ulec zmianie".
Ministerstwo poinformowało, że jeśli chodzi o surowce krytyczne, Polska posiada złoża węgla koksowego, miedzi, niklu (w postaci siarczanu niklu) oraz platynowców, surowców skaleniowych i helu.
"Polska jest największym dostawcą węgla koksowego w Unii Europejskiej, odpowiadającym za około 27 proc. wszystkich dostaw do UE. Jastrzębska Spółka Węglowa (JSW) jest głównym producentem tego surowca w Polsce" - wskazał także resort. Dodał, że nasze krajowe złoża miedzi "mają równie duży potencjał i odgrywają ogromną rolę w transformacji energetycznej".
Według danych przedstawionych przez resort klimatu Polska produkcja miedzi elektrolitycznej stanowi około 19 proc. całkowitego zapotrzebowania UE na ten surowiec. "KGHM Polska Miedź jest jednym z największych producentów miedzi w Unii Europejskiej - kluczowego surowca w produkcji kabli, przewodów oraz elektroniki" - przypomniało ministerstwo, dodając, że część surowców krytycznych, jak nikiel i platynowce jest odzyskiwana w procesie produkcyjnym KGHM. "Dlatego eksploatacja nowych złóż może stanowić dodatkowe źródło dla pozyskiwania również i tych surowców" - uważa MKiŚ.
Odpady górnicze źródłem surowców krytycznych
Resort wskazał, że hel, który także stanowi surowiec krytyczny, jest odzyskiwany przez Grupę Orlen w toku eksploatacji złóż gazu ziemnego. Aktualnie zasoby helu, jako domieszki towarzyszącej, udokumentowane zostały w 18 złożach, a surowiec ten odzyskiwany jest z 11 złóż.
Spośród innych niezagospodarowanych złóż surowców krytycznych lub w których współwystępują surowce krytyczne ministerstwo wymieniło złoża rud żelaza, tytanu i wanadu na Suwalszczyźnie, złoże molibdenu, wolframu i miedź w Myszkowie oraz złoża niklu, cyny, złota i arsenu w Sudetach.
"Źródłem surowców krytycznych mogą być również odpady górnicze znajdujące się w obiektach unieszkodliwiania odpadów wydobywczych czy na starych hałdach. To, co kiedyś było odpadem, np. ze względu na niskie zawartości składnika użytecznego i słabszą technologię odzysku, aktualnie może stanowić źródło cennego surowca oraz ważny element budowania gospodarki obiegu zamkniętego" - stwierdziło ministerstwo.
