Na co uważać we wzorach umów?

Za ich stosowanie w umowach z konsumentami grożą kary. To, czego nie wolno w umowach z konsumentami jest dopuszczalne w umowach z innymi przedsiębiorcami. Dlatego dobrym pomysłem jest stosowanie dwóch różnych wersji umowy.

Klauzule niedozwolone

Niedozwolone klauzule umowne to takie zapisy umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Klauzule niedozwolone muszą mieć jeszcze tę cechę, że nie były indywidualnie uzgodnione z konsumentem. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Co istotne, ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje.

Jeśli więc przedsiębiorca będzie chciał "obronić" niekorzystny w umowie zapis powołując się na to, że został on do umowy wprowadzony po indywidualnych uzgodnieniach z konsumentem, to na przedsiębiorcy spoczywać będzie obowiązek udowodnienia, że tak rzeczywiście było.

Przykładową listę niedozwolonych klauzul zawiera art. 385 p. 3 Kodeksu cywilnego.

Niedozwolone klauzule nie wiążą konsumentów

Przedsiębiorcy wprowadzają do umów niedozwolone zapisy, bo wydaje im się, że tym samym wzmacniają swoją pozycję jako strony umowy. Sądzą, że w razie potrzeby będzie można konsumentowi pokazać stosowny zapis w umowie i np. uwolnić się od odpowiedzialności za nienależyte wykonanie zobowiązania. Oczywiście wiele osób po pokazaniu im konkretnego zapisu w umowie uzna, że to przedsiębiorca ma rację i nie będą dochodzić swoich praw. Tymczasem niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumentów. Nie oznacza to, że cała umowa jest nieważna. Strony są związane umową w pozostałym zakresie, a jedynie niedozwolone postanowienia są z punktu widzenia konsumenta traktowane tak, jakby ich w umowie w ogóle nie było.

Kary za zakazane zapisy

Za wykorzystywanie w działalności gospodarczej wzorca umowy zawierającego niedozwolone klauzule można zostać ukaranym finansowo.

Stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umów uznanych za niedozwolone jest praktyką naruszającą zbiorowe interesy konsumentów. Tak stanowi ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Za stosowanie, nawet nieumyślne, praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów może nałożyć na przedsiębiorcę w drodze decyzji karę pieniężną. Wysokość kary nie może być większa niż 10% przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary.

Urząd bada umowy

Regularne kontrole wzorców stosowanych w umowach z konsumentami przeprowadza Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Pod lupę brane są kolejne branże. Nieprawidłowości w umowach UOKiK wytknął m.in. szkołom językowym, biurom podróży, przedsiębiorcom świadczącym usługi budowlane, sprzedawcom samochodów, pośrednikom w obrocie nieruchomościami, niepublicznym ZOZ-om, deweloperom. Badane są też umowy stosowane przez duże firmy - zakłady ubezpieczeń, banki, operatorów telefonii komórkowej, zakłady energetyczne.

Po przeprowadzeniu kontroli UOKiK sporządza raport. Jest to przydatny dokument dla sprawdzenia, jakich zapisów we wzorach umów z konsumentami należy unikać. Raporty są publikowane na stronie internetowej Urzędu: www.uokik.gov.pl.

Rejestr niedozwolonych klauzul umownych

Przedsiębiorcy stosujący niedozwolone klauzule muszą się liczyć z tym, że zostaną pozwani do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Z pozwem z reguły występuje Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, ale także organizacje konsumenckie oraz klienci, którzy na tle niekorzystnych dla nich zapisów umowy toczą spór z przedsiębiorcą.

Jeśli sąd uzna, że dany zapis w umowie stanowi niedozwolone postanowienie, wówczas trafia on do rejestru niedozwolonych klauzul prowadzonego przez Prezesa UOKiK. Pełny rejestr znajduje się na stronie internetowej www.uokik.gov.pl.

Klauzul wpisanych do tego rejestru nie może stosować żaden przedsiębiorca w umowach z konsumentami.

Jedna umowa w dwóch wariantach

To, czego nie wolno zapisywać w umowach z konsumentami jest z reguły dopuszczalne, jeśli drugą stroną umowy jest inny przedsiębiorca. Nie ma przeszkód, by w umowach z innymi firmami np. ograniczyć zakres swojej odpowiedzialności za nienależyte wykonanie umowy czy przewidzieć wysoką karę umowną.

Coraz częstszą praktyką jest wykorzystywanie przez przedsiębiorców dwóch różnych wzorów umów. Jeden w wersji przygotowanej dla konsumentów, jest tak zredagowany, aby nie było w nim klauzul niedozwolonych. Drugi wzór, w wersji dla innych przedsiębiorców, zawiera zapisy, które we wzorze "konsumenckim" byłyby niedopuszczalne, ale w umowie z innym przedsiębiorcą będą w pełni skuteczne.

Przykładowo, można tu wskazać często spotykane w umowach zapisy dotyczące sądu, który ma rozstrzygnąć spory powstałe na tle niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Bardzo często w umowach można spotkać zapis, zgodnie z którym spory rozstrzygać będzie sąd właściwy ze względu na siedzibę sprzedawcy czy zleceniobiorcy. Tej stronie umowy, która przygotowuje jej wzór zależy na tym, żeby w razie sądowego sporu nie trzeba było prowadzić go w odległym miejscu. Takie zapisy w umowie z konsumentem są jednak niedozwoloną klauzulą umowną, wpisaną do rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK. Nie będą więc wiązać konsumenta. Natomiast w umowie z innym przedsiębiorcą są jak najbardziej dopuszczalne.

Podstawa prawna:

ustawa z dnia 16.02.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. nr 50, poz. 331 ze zm.),ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.).

autor: Andrzej Janowski

Nr 452 z dnia 8.5.2008