Niepewność w 2008 roku
Od 2004r. sytuacja finansowa polskich samorządów znacznie się poprawiła. W latach 2004-2006 (ostatnie dostępne dane za 12 miesięcy dotyczące roku 2006) zagregowane dochody sektora wzrosły prawie o 50%, co wynikało ze wzrostu gospodarki krajowej, zwiększonego udziału samorządów w podatkach dochodowych oraz dostępu do finansowania z UE.
Ponadto, większość samorządów, mając na uwadze ogromne potrzeby inwestycyjne, zaczęła lepiej kontrolować swoje wydatki operacyjne i ograniczać ich wzrost. Mimo zwiększenia liczby zadań, które zostały przekazane samorządom przez Państwo w latach 2004-2006, wydatki operacyjne wzrosły stosunkowo niewiele, bo zaledwie o 40%. Dobra koniunktura gospodarcza (w 2006r. PKB wzrósł o 6,2%) i spadek stopy bezrobocia (z 20% w 2003r. do 11,4% w 2007r.) wpłynęły na lepsze wykonanie dochodów podatkowych oraz zmniejszenie się zapotrzebowania na pomoc społeczną. Powyższe czynniki przyczyniły się do znacznej poprawy sytuacji finansowej sektora samorządowego i istotnie zwiększyły jego elastyczność finansową. Średnia marża bieżąca (nadwyżka bieżąca w relacji do dochodów bieżących) wzrosła z 7,9% w 2003r. do 12,6% w 2006r. Fitch spodziewa się jej wzrostu również w 2007r (ostateczne dane dotyczące wykonania 2007r. będą dostępne w marcu 2008r.).
Marża ta może wynieść około 14% w roku 2007 oraz około 12% w następnych trzech latach. Ma to ogromne znaczenie, biorąc pod uwagę potrzeby inwestycyjne samorządów oraz dostępne finansowanie z UE (67,3 mld euro w okresie programowania 2007-2013), co będzie jednak wymagać współfinansowania ze strony samorządów. Determinacja samorządów do poprawy infrastruktury lokalnej widoczna była już w latach 2002- 2006. W konsekwencji zagregowane wydatki majątkowe sektora samorządowego wzrosły z 13,5 mld zł w 2002r. do 25 mld w 2006r. i na koniec tego roku stanowiły 20,8% wydatków ogółem (15,8% w 2002r.) W latach 2007-2013 spodziewany jest dalszy wzrost inwestycji lokalnych. W latach 2004-2006 wzrostowi wydatków majątkowych nie towarzyszył odpowiedni wzrost dochodów majątkowych. Było to w pewnym stopniu związane z procedurą refundowania wydatków poniesionych na projekty unijne, zgodnie z którą projekt lub jego etap musi zostać najpierw ukończony zanim poniesione wydatki zostaną zrefundowane przez UE. Oznacza to, że samorządy muszą posiadać środki finansowe zarówno na współfinansowanie jak i pre-finansowanie projektów unijnych. Jednak w ostatnich latach (tj. od 2004r.) zdolność polskich samorządów do samofinansowania wydatków majątkowych znacznie się poprawiła. W 2006r. samorządy były zdolne do sfinansowania 55% swoich wydatków majątkowych z nadwyżki operacyjnej, podczas gdy w 2002r. wskaźnik ten wynosił około 36%.
Poprawa wyników operacyjnych pozwoliła samorządom ograniczyć ich zapotrzebowanie na finansowanie długiem, pomimo dynamicznego wzrostu zagregowanego deficytu majątkowego, który w 2006 wyniósł 16,7 mld zł (8 mld zł w 2002r.). W latach 2004-2006 zagregowane zadłużenie samorządów wzrosło o 49% do 24,7 mld zł, podczas gdy w 2002r. wynosiło 14,6 mld. Według standardów międzynarodowych zagregowane zadłużenie sektora samorządowego jest niskie. W latach 2004-2006 zagregowana średnioroczna stopa wzrostu zadłużenia wynosiła 14%, ale w relacji do dochodów bieżących zadłużenie pozostawało prawie na niezmienionym poziomie, około 23% w ciągu ostatnich czterech lat.
W tym samym okresie wskaźnik spłaty zadłużenia (zadłużenie do nadwyżki bieżącej) spadł z 3,4 lat do 1,8 roku w 2006r. Zgodnie z szacunkami Fitch w 2007r. zadłużenie samorządów wzrosło o około 2 mld zł, ale nie powinno to mieć negatywnego wpływu na ich zdolność kredytową biorąc pod uwagę rosnące dochody oraz lepsze wyniki finansowe na poziomie operacyjnym. Fitch spodziewa się, że w latach 2008-2013, w związku z rosnącymi wydatkami inwestycyjnymi, zadłużenie samorządów będzie rosło. Pomimo, tego w relacji do dochodów bieżących powinno ono pozostać na bezpiecznym poziomie. Niezbędnym jest, aby samorządy generowały odpowiednie wyniki na poziomie operacyjnym, gdyż nadwyżka operacyjna powinna stanowić główne źródło spłaty zadłużenia.
Zdaniem agencji Fitch w 2008r. samorządy lokalne mogą odnotować znacznie mniejszy wzrost dochodów podatkowych niż w latach ubiegłych, m.in. ze względu pogorszenie się koniunktury gospodarczej. Fitch szacuje, że wzrost PKB wyniesie 5,5%, podczas gdy w latach 2006-2007 wynosił ponad 6% rocznie. Dodatkowo wzrost dochodów z PIT, drugiego, co do wielkości źródła dochodów samorządów, może być niższy niż w latach ubiegłych w związku z wprowadzeniem przez Państwo ulgi z tytułu wychowywania dzieci.
Zgodnie z prognozami Ministerstwa Finansów w wyniku tej ulgi samorządy stracą ok. 3,4 mld zł, co stanowi ok. 16,7% ich wpływów z podatku PIT w 2006r. Jednak rosnące zatrudnienie oraz płace powinny tę stratę zrekompensować. W 2008 roku może wzrosnąć presja na wydatki operacyjne samorządów w związku z planowanym wzrostem płac nauczycieli. Wydatki samorządów lokalnych na edukację są współfinansowane przez Państwo z części oświatowej subwencji ogólnej. Jednak otrzymywane środki finansowe są niewystarczające nawet na sfinansowanie wydatków na wynagrodzenia.
Różnica pomiędzy otrzymywaną subwencją oświatową, a faktycznymi wydatkami na edukację, z których ponad 80% to wydatki na wynagrodzenia, powiększa się. Presja na wydatki operacyjne oraz mniejszy wzrost dochodów podatkowych mogą spowodować pogorszenie się wyników operacyjnych samorządów. Powyższe czynniki oraz wysokie wydatki inwestycyjne w latach 2008-2013 wpłyną na wzrost zadłużenia samorządów. Pomimo tego, że co najmniej od czterech lat rozważana jest reforma finansów publicznych, rok 2008 nie przyniesie żadnych znaczących zmian w tej kwestii. Nowy rząd rozważa dalszą decentralizację zadań, ale żadne decyzje nie zostały jeszcze podjęte.
