Jak czytamy w "Tygodniku Gospodarczym PIE", celem tzw. ciemnych wzorców "jest wykorzystywanie specjalistycznej wiedzy o mechanizmach podejmowania decyzji, formułowania ocen i sądów przez użytkowników w celu manipulowania wyborami, wpływania na zachowania, a nawet do wymuszania określonych działań lub oszukiwania (1)".
"Do najczęstszych przykładów +ciemnych wzorców+ w usługach cyfrowych należą: wymuszenie działania (np. wymuszenie ujawnienia większej ilości danych osobowych niż pożądana), zmiana interfejsu (np. wizualne wyróżnienie opcji korzystnych dla firmy, a nie dla użytkownika), agresywne przekonywanie (np. wielokrotne prośby o zmianę ustawienia na korzyść firmy), utrudnianie (np. anulowania usługi), przemycanie (np. dodawanie nieopcjonalnych opłat do transakcji na jej końcowym etapie), dowód społeczny (np. powiadomienia o działaniach zakupowych innych konsumentów), poczucie pilności (np. countdown timer wskazujący na wygaśnięcie oferty) (2)" - wyliczają eksperci.
Powszechna praktyka w świecie cyfrowym
Analitycy PIE dodali, że "ciemne wzorce" są powszechną praktyką w świecie cyfrowym. "Badania wskazują, że aż 80 proc. popularnych aplikacji adresowanych do dzieci próbuje manipulować użytkownikami (3). Inne badanie wskazuje, że 95 proc. z 240 analizowanych aplikacji zawierało przynajmniej jeden +ciemny wzorzec+ (4). Z badań KE UE wynika, że 97 proc. z badanych 75 popularnych stron i aplikacji e-commerce zawierało przynajmniej jeden z ww. mechanizmów. W innym, większym studium z 2019 r. autorzy ustalili, że 11,1 proc. z około 11 000 stron zajmujących się handlem w internecie również wykorzystywało niedozwolone praktyki (5)" - wskazano.
"Do negatywnych skutków związanych z ich stosowaniem zaliczyć można te o charakterze finansowym, ale również etycznym. Wśród nich są: a) negatywne skutki finansowe (ukryte opłaty, preselekcja droższych przedmiotów), b) utrudnianie rezygnacji z usług i subskrypcji, c) wyłudzanie danych osobowych, d) kupowanie przez użytkowników zbędnych towarów (np. wyłącznie pod presją czasu), e) ograniczenie autonomii decyzyjnej konsumentów podejmujących takie decyzje, których normalnie by nie podjęli" - zwrócili uwagę eksperci.
BIZNES INTERIA na Facebooku i jesteś na bieżąco z najnowszymi wydarzeniami
UE wprowadza zakaz. Posypią się kary?
"UE w swoich ostatnich działaniach legislacyjnych wyraźnie stara się ograniczyć możliwość wykorzystywania +ciemnych wzorców+. W przyjętym i niebawem wchodzącym w życie Akcie o usługach cyfrowych (Digital Services Act - DSA) wprowadzony zostaje zakaz +ciemnych wzorców+, a konkretnie interfejs platformy internetowej nie może być zaprojektowany, obsługiwany lub zorganizowany w sposób, który wprowadza w błąd lub manipuluje użytkownikami usługi lub upośledza ich zdolność do dokonania wolnego i świadomego wyboru (6). Niestosowanie się do przepisów DSA będzie się wiązało z wysokimi karami finansowymi (do 6 proc. globalnego obrotu dostawcy usług naruszającego przepisy). To kolejne z wielu działań podejmowanych przez UE, którego celem ma być cyfrowy ekosystem bardziej przyjazny dla użytkowników" - podsumowali.
***
(1) Lupiáñez-Villanueva, F., Boluda, A., Bogliacino, F., i in. (2022), Behavioural study on unfair commercial practices in the digital environment : dark patterns and manipulative personalisation, Publications Office of the European Union, https://data.europa.eu/doi/10.2838/859030.
(2) OECD (2022), Dark commercial patterns, OECD Digital Economy Papers, No. 336, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/44f5e846-en.
(3) Radesky, J. (2022), Prevalence and Characteristics of Manipulative Design in Mobile Applications Used by Children, “JAMA Network Open", Vol. 5/6.
(4) Di Geronimo, L., i in. (2020), UI Dark Patterns and Where to Find Them: A Study on Mobile Applications and User Perception, “Proceedings of the 2020 CHI Conference on Human Factors in Computing Systems".
(5) Mathur, A., i in. (2019), Dark patterns at scale: Findings from a crawl of 11K shopping websites, “Proceedings of the ACM on Human-Computer Interaction", Vol. 3/CSCW.
(6) https://ceelegalmatters.com/briefings/21448-the-digital-services-act-a-tight-timeline-for-compliance [dostęp: 07.11.2022].
***
