Rząd chwali się rekordowymi nakładami na mieszkania komunalne. Gdy zajrzeć głębiej, nie jest różowo

1,45 mld zł przeznaczono od początku roku z rządowego funduszu dopłat na rozwój budownictwa komunalnego i socjalnego, a do końca roku kwota ta wzrośnie do 1,65 mld zł - powiedział niedawno Waldemar Buda minister rozwoju i technologii. I podkreśla, że to rekord. 

Poprosiliśmy o zestawienie wydatków na ten cel w poprzednich latach rządów Zjednoczonej Prawicy. Jak się okazuje, oprócz bieżącego roku, tylko w 2021 r. przekroczyły 1 mld zł (1,29 mld zł), zaś w pozostałych były zdecydowanie niższe. Przykładowo, w 2016 roku wyniosły 161 mln zł, w 2017 roku 175 mln zł, a w 2019 roku zaledwie 86 mln zł. Widać więc znaczny wzrost wydatków, ale od niedawna.

- Faktycznie w 2021 r. i w 2023 r. ta kwota przekroczyła 1 mld zł, ale jeżeli uśrednimy te kwoty z ostatniej dekady to dofinansowanie już nie wygląda tak różowo, bo wcześniej oscylowały wokół 100 mln zł rocznie - mówi Interii Adam Czerniak, ekspert SGH specjalizujący się w polityce mieszkaniowej. 

Nasz rozmówca wielokrotnie zwracał uwagę, że w Polsce wydatki na mieszkalnictwo są bardzo niskie, a do tego większość dotychczasowych programów w ostatnich dwóch dekadach miała zachęcać ludzi do zaciągania długoletnich kredytów hipotecznych, natomiast środki na budownictwo społeczne czy dodatki mieszkaniowe były regularnie obcinane.

O potrzebie budowy tanich mieszkań na wynajem i mieszkań komunalnych zaczęto głośno i powszechnie mówić, gdy nagły wzrost stóp procentowy odciął Polaków od możliwości zaciągnięcia kredytu hipotecznego, a czynsze najmu na rynku poszybowały w górę. 

Tymczasem zasób mieszkań komunalnych się kurczy, a kolejka oczekujących jest długa. Według wstępnych danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2022 r. w Polsce liczba mieszkań komunalnych spadła o 2,7 proc. do 613,5 tys. lokali. W kolejce oczekujących było 126 tys. gospodarstw domowych.

"Podstawową przyczyną zmniejszania się zasobu mieszkaniowego jest zbywanie przez gminy lokali mieszkalnych na rzecz dotychczasowych najemców. Taki wniosek płynie m.in. z kontroli przedstawionej przez NIK w opracowaniu. "Systemowe błędy w prywatyzacji mieszkań komunalnych". W przypadku, gdy gmina podejmie decyzję o sprzedaży lokalu komunalnego, to musi respektować prawo pierwszeństwa najemcy w nabyciu lokalu" - odpowiada biuro prasowe Ministerstwo Rozwoju i Technologii.  

Jak tłumaczy resort, dotychczasowy najemca, który zawarł umowę na czas nieokreślony, może skorzystać z prawa pierwszeństwa przy zakupie zajmowanego lokalu i skorzystać z bonifikaty od ustalonej ceny lokalu mieszkalnego udzielonej przez radę gminy.  

"To istotny przywilej uzyskiwany kosztem środków publicznych (uwłaszczania najemców na preferencyjnych warunkach - wysokie bonifikaty) i niewątpliwie stawiający tych najemców w lepszej sytuacji od osób, które posiadają niezaspokojone potrzeby mieszkaniowe i ubiegają się o przyznanie lokalu przez gminę, ale z uwagi na niewystarczającą liczbę lokali komunalnych oczekują w kolejce na zawarcie umowy najmu z gminą. Podkreślić przy tym należy, że MRiT nie posiada uprawnień do ingerencji w zasady gospodarowania mieniem komunalnych przez gminy" - tłumaczy resort.

Wyprzedaż mieszkań komunalnych, na której skorzystała pewna grupa kosztem innych, jest powszechnie krytykowana, ale prawo na to pozwalało, a do tego wyprzedając mieszkania gminy pozbywały się obciążenia finansowego.

Ekspert SGH podkreśla, że dla prowadzenia polityki mieszkaniowej potrzebna jest stabilność finansowania przez długie lata, bo nagłe zwiększanie wydatków w jednym roku czy nawet dwóch latach nie rozwiązuje problemu, a niekiedy może mieć wręcz negatywne skutki.

- Samorząd nie może robić planów budowy czy remontów w sytuacji, kiedy to czy będzie miał na to pieniądze zależy od "widzimisię" rządu w danym roku. Dorzucenie wysokich środków w taki sposób nie poprawia sytuacji, bo głównym problemem nie jest nawet dofinansowanie budowy, ale utrzymanie i remonty. Dlatego potrzebne jest stabilne finansowanie przez lata. Jeżeli samorząd ma 90 tys. w jednym roku, a w innym 1,3 mln zł, to oczywiście weźmie te środki, wykorzysta lepiej lub gorzej, ale nie zmieni swojej strategii mieszkaniowej, a właśnie na tym nam powinno zależeć - wskazuje Adam Czerniak. 

- Chodzi o to, żeby zmieniać system, a nie wyremontować kilkadziesiąt mieszkań, które trafią do wąskiej grupy ludzi i tyle z tego dofinansowania będzie. Samorząd wyda środki, skorzysta garstka, a potem przyjdzie kolejny rząd i wymyśli inny program. To jest najgorsze podejście w polityce mieszkaniowej - dodaje. 

Jak zaznacza nasz rozmówca, dobrze, że rząd wydał pieniądze na ten cel, ale chodzi o to, żeby było zapewnione finansowanie zasobu komunalnego na długie lata.

- Dotychczasowe kwoty na ten cel to wciąż niewiele, a politykę mieszkaniową ocenia się w długim horyzoncie, a nie na postawie jednego czy dwóch lat - mówi Czerniak.

Jak dodaje, nagłe zwiększenie wydatków w jednym roku jest kontrproduktywne, a czasem wręcz negatywne. 

- Wystarczy spojrzeć na program "bezpieczny kredyt 2 proc.". Rząd "rzucił pieniądze", zapowiedział, że w tym roku limitów nie ma, ale w kolejnych są. Deweloperzy w tej sytuacji uznają wzmożony popyt za krótkookresowy i nie uruchamiają wielu nowych inwestycji, ale podnoszą ceny - podsumowuje. 

Monika Krześniak-Sajewicz