Podatek od spadków i darowizn. Kto musi zapłacić skarbówce?

Zacznijmy od sprawy pierwszorzędnej, czyli ustalenia, kto jest zobowiązany do zapłaty podatku. W przypadku spadku jest to kwestia dość intuicyjna, natomiast problem pojawia się w odniesieniu do darowizny. W obu tych przypadkach zasady są jednak takie same - podatnikami są nabywcy spadku lub darowizny, czyli osoby, których majątek uległ powiększeniu.

Podatnicy zostali zaklasyfikowani do trzech grup podatkowych, a przynależność do nich jest decydująca w zakresie ustalania wysokości podatku.

• Do pierwszej grupy podatkowej należą: małżonek (obecny, nie były), małżonek w separacji, zstępni (np. dzieci, wnuki, prawnuki), wstępni (np. rodzice, dziadkowie), rodzeństwo, pasierb, ojczym, macocha, teściowa, zięć i synowa;

• Druga grupa podatkowa obejmuje: zstępnych rodzeństwa (np. siostrzeńców, bratanków), rodzeństwo rodziców (np. wujów, ciotki), zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa (np. męża siostry), rodzeństwo małżonków (np. szwagra), małżonków rodzeństwa małżonków (np. męża siostry męża) oraz małżonków innych zstępnych;

• Natomiast trzecia grupa podatkowa obejmuje: wszystkich, którzy nie znaleźli się w dwóch powyższych grupach, w tym osoby niespokrewnione.

Im bliższy stosunek pokrewieństwa do spadkodawcy lub darczyńcy, tym mniejszy podatek. Podatnicy należący do grupy pierwszej płacą odpowiednio mniej, niż osoby nalężące do grupy drugiej i trzeciej. W uproszczeniu można powiedzieć, że pierwsza grupa płaci podatek w wysokości trzech procent, druga grupa w wysokości siedmiu procent, a trzecia grupa w wysokości dwunastu procent. Jest to natomiast dość duże uogólnienie, a mechanizm liczenia podatku jest bardziej skomplikowany - w przypadku wątpliwości w tym zakresie należy skontaktować się z doradcą podatkowym.

Należy pamiętać również o tak zwanej "zerowej grupie podatkowej", czyli grupie podatników, która jest całkowicie zwolniona od podatku. Do grupy tej należy małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha. Można więc zauważyć podobieństwo do pierwszej grupy podatkowej, z tą różnicą, że brakuje tu zięcia, synowej i teściów. Warto zwrócić uwagę, że nabycie przez nich spadku lub darowizny, nie odprowadzając od nich podatku, następuje wyłącznie po spełnieniu dwóch przesłanek: zgłoszenia nabycia własności właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie sześciu miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego oraz, w przypadku darowizny środków pieniężnych, udokumentowanie wcześniej otrzymanych środków.

Obowiązek podatkowy, o którym mowa powyżej, powstaje, co do zasady:

• w przypadku spadku - w chwili uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego nabycie spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza albo wydania europejskiego poświadczenia spadkowego;

• w przypadku darowizny - w chwili złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego lub przekazania darowizny w razie zawarcia umowy bez zachowania formy aktu notarialnego.

Trzeba pamiętać, by nie przekazywać środków pieniężnych gotówką, ponieważ taka darowizna nie będzie korzystała ze zwolnienia.

Jeżeli powyższe warunki nie zostaną spełnione, nabycie podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczanych do pierwszej grupy podatkowej.

Warto też zwrócić uwagę na kwotę całkowicie wolną od podatku, która wynosi:

• 36 120 złotych - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do pierwszej grupy podatkowej;
• 27 090 złotych - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do drugiej grupy podatkowej;
• 5733 złote - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do trzeciej grupy podatkowej.

W przypadku otrzymania darowizny lub spadku, których wartość nie przekracza powyższych kwot nabywca nie musi płacić podatku ani zgłaszać nabycia do urzędu skarbowego.

Niestety warto pamiętać, że nie chodzi w tym wypadku o tylko jedną darowiznę, a wartość darowizn otrzymanych od tej samej osoby w danym roku oraz w okresie pięciu lat poprzedzających ten rok. Jeśli zatem ktoś zaliczony do drugiej grupy podatkowej otrzymał od tej samej osoby dwadzieścia darowizn po 5000 złotych, to niestety przekroczył kwotę wolną i w związku z tym powinien zgłosić nadwyżkę ponad 27 090 złotych do urzędu skarbowego i ją opodatkować. Nie sumuje się natomiast darowizn otrzymanych od wielu osób z tej samej grupy podatkowej, czyli jeśli ktoś na przykład zbierał pieniądze na leczenie i tysiąc osób wpłaciło mu po 50 złotych, nie będzie musiał zapłacić podatku.

Jak wspominałem, osoby należące do zerowej grupy podatkowej mogą skorzystać ze zwolnienia z podatku od spadków i darowizn, a warunkiem jest zgłoszenie faktu otrzymania darowizny przekraczającej określony ustawowo limit do urzędu skarbowego w terminie sześciu miesięcy od otrzymania darowizny. Otrzymaną darowiznę należy zgłosić poprzez złożenie formularza SD-Z2 do właściwego urzędu skarbowego. Natomiast jeśli nabywca, który otrzymał spadek lub darowiznę nie należy do zerowej grupy podatkowej powinien złożyć w terminie miesiąca formularz SD-3.

Grzegorz Hatala,

adwokat, doradca podatkowy

Hatala & Storto Podatki