Komu należy się zachowek i w jakiej wysokości? Te osoby mogą dostać majątek

Zachowek jest jedną z instytucji prawa spadkowego, które pozwala nam się ubiegać o część spadku w sytuacji, gdy zmarły krewny pominie nas w oświadczeniu ostatniej woli. 

Polacy często nie zadają sobie sprawy z tego, że majątek bliskiego członka rodziny może im się należeć, nawet jeśli nie zostali uwzględnieni w testamencie. 

• Prawo do zachowku ma zabezpieczać interesy tak zwanych spadkobierców ustawowych, jednak wielu osobom to pojęcie niewiele mówi. 
• Przypominamy więc, co to jest zachowek i komu konkretnie się należy. Pomagamy również obliczyć, ile wynosi zachowek po rodzicach i wyjaśniamy, w jaki sposób się o niego ubiegać. 
• Odpowiadamy również na pytanie, jak długo można żądać zapłaty zachowku, kto i w jakiej formie powinien go nam wypłacić.  

Zachowek, o którym mowa w kodeksie cywilnym, jest formą ochrony interesów najbliższej rodziny zmarłego na wypadek, gdyby z jakiegoś powodu nie uwzględnił ich on w testamencie jako swoich spadkobierców. 

Czym jest zachowek, jeśli mielibyśmy ująć to jak najprościej? To część majątku, która powinna im zostać wypłacona po śmierci danej osoby z uwagi na więź rodzinną pomiędzy osobą uprawnioną do zachowku a spadkodawcą.

Prawo do zachowku nie jest zależne od woli spadkodawcy. Jeżeli nawet sporządzając testament, stwierdził, że chce zapisać cały swój majątek osobom niespokrewnionym, to rodzinie powołanej do spadku z przepisów ustawy również należy się część spadku. 

Kwestie tego, kto może starać się o zachowek, reguluje artykuł 991 § 1 kodeksu cywilnego i wynika z niego, że osobami uprawnionymi do otrzymania zachowku są:

• zstępni spadkodawcy, czyli dzieci zmarłego, jego wnuki, prawnuki itp. 
• małżonek spadkodawcy, o ile nie została orzeczona przez sąd separacja
• rodzice spadkodawcy, jeśli np. spadkodawca był osobą bezdzietną 

Ubieganie się o zachowek nie przyniesie jednak rezultatu w przypadku, jeśli wcześniej krewni np. odrzucili spadek, zrzekli się dziedziczenia po zmarłym, lub zostali wyłączeni z dziedziczenia. W sytuacji, gdy niezgodność ta dotyczy jednego zstępnego spadkodawcy, dziedziczyć mogą jego dalsi zstępni. 

Prawo jasno stanowi, że temu, kto jest uprawniony do zachowku, przysługuje zadośćuczynienie w formie określonej kwoty pieniędzy, a nie np. nieruchomości czy konkretnego przedmiotu stanowiącego majątek spadkowy, który może być wartościowy dla osoby, która ubiega się o przyznanie rekompensaty. 

Wyjątek można zrobić jedynie wtedy, jeśli zgodę wyrażą wszyscy zainteresowani, czyli zarówno osoba uprawniona do otrzymania zachowku, jak i ta zobowiązana do jego zapłaty, którą co do reguły jest spadkobierca uwzględniony w testamencie. 

W wyjątkowych sytuacjach np. jeśli nie są oni w stanie pokryć zachowku, może to być również osoba, na  której rzecz dokonano zapisu windykacyjnego, a w dalszej kolejności – osoba na rzecz której zmarły przyznał darowiznę.   

Wysokość zachowku różni się w zależności od majątku, sytuacji rodzinnej zmarłego, darowizn oraz tego, kto stara się o przyznanie rekompensaty. Zachowek po rodzicach będzie inny, gdy stara się o niego jedynak, niż kwota należna osobie z dwójką rodzeństwa, ponieważ wpływ na jego wartość na liczba osób uprawniona do spadku. 

Generalna zasada zawarta została jednak w art. 992 Kodeksu cywilnego i stanowi ona, że osobom uprawnionym do zachowku przysługuje on w wysokości połowy udziału spadkowego, który by im się należał zgodnie z dziedziczeniem ustawowym. 

Trzeba jednak pamiętać, że w przypadku osoby starającej się o zachowek, niezdolnej do pracy albo niepełnoletniej w chwili śmierci spadkodawcy, jego wysokość to dwie trzecie tego udziału. 

Aby sprawdzić, ile wynosi zachowek, potrzebne będzie więc: 

• sprawdzenie udziału osoby uprawnionej do zachowku w spadku zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, 
• ustalenie wysokości substratu zachowku
• stwierdzenie, uprawnionym do zachowku uprawniona nie jest przypadkiem osoba małoletnia bądź niezdolna do pracy

Dokonując obliczeń, trzeba jednak pamiętać, że przy ustalaniu własnego udziału stanowiącego podstawę do wyliczenia kwoty zachowku, uwzględnić trzeba również spadkobierców niegodnych i tych, którzy odrzucili spadek. Nie należy brać pod uwagę natomiast wydziedziczonych członków rodziny lub takich, którzy zrzekli się dziedziczenia

W przypadku, gdy osoba zobowiązana do zapłaty zachowku, nie chce wypłacić go dobrowolnie, o wypłatę rekompensaty można starać się w sądowym postępowaniu cywilnym w drodze procesu w terminie do 5 lat od ogłoszenia testamentu. 

Trzeba złożyć w sądzie pozew o zachowek wraz z uzasadnieniem, przedstawieniem wartości spadku i obliczeniem wysokości zachowku, który nam przysługuje. Konieczne jest również uiszczenie opłaty sądowej w wysokości 5 procent wartości przedmiotu sporu.

Czytaj również: 

Zmiany w legitymacji emeryta od 2023 roku. To musi wiedzieć każdy senior

Dopłata do gazu 2022. Jak otrzymać dopłatę do ogrzewania gazem? 

Testament a darowizna. Czym się różnią, jakie są koszty i co jest lepsze? 

Zobacz także: