Od kogo można ubiegać się o zachowek i kto jest uprawniony do zachowku?

Zachowek jest to jedna z instytucji prawa spadkowego. Pozwala ubiegać się o część spadku w sytuacji, gdy zmarły krewny pominął nas w testamencie. Celem istnienia zachowku jest zabezpieczenie interesów spadkobierców ustawowych — czyli tych osób, które dziedziczyłyby po spadkodawcy ustawowo, gdyby zmarły nie zostawił oświadczenia ostatniej woli.

Kiedy zatem można starać się o zachowek? Uprawnienie to przysługuje najbliższej rodzinie zmarłego, jeśli nie zostali uwzględnieni w testamencie. Warto wiedzieć, że prawo do zachowku nie jest zależne od woli spadkodawcy. Nawet jeśli wymieni on dokładnie w testamencie, komu ma przypaść spadek, jego rodzina może ubiegać się o należną im część. Jest to jednak bardziej skomplikowane, niż może się wydawać — prawo dokładnie reguluje, kto może się starać o zachowek i w jakiej sytuacji ubieganie się o podobną rekompensatę nie przyniesie żadnego skutku.

Komu przysługuje zachowek? Prawo do zachowku przysługuje najbliższej rodzinie zmarłego. Kodeks cywilny reguluje tę kwestię, uściślając, że osobami uprawnionymi do zachowku są:

• zstępni spadkodawcy (a więc jego dzieci, wnuki itd.),
• małżonek spadkodawcy (chyba że nastąpiła separacja),
• rodzice spadkodawcy (na przykład w sytuacji, gdy spadkodawca nie miał dzieci).

Prawa do zachowku nie mają jednak osoby, które:

• zostały wydziedziczone,
• zrzekły się dziedziczenia,
• uznano je za niegodne dziedziczenia,
• odrzuciły spadek.

Ile wynosi zachowek? Wysokość roszczenia pieniężnego uzależniona jest od wysokości spadku, jaki przypadłby w udziale danej osobie, gdyby nastąpiło dziedziczenie ustawowe. Wysokość zachowku różni się zatem w zależności od konkretnej sytuacji - majątku czy wielkości rodziny, a zatem i osób uprawnionych do spadku.

Kodeks cywilny wyjaśnia jednak, że zachowek należy się w wysokości ½ udziału spadkowego, który należałby się danej osobie zgodnie z dziedziczeniem ustawowym. Jeśli o otrzymanie zachowku stara się na przykład osoba trwale niezdolna do pracy, otrzyma więcej, bo 2/3 tego udziału. Podobna sytuacja ma miejsce, gdy chodzi o osobę niepełnoletnią w chwili śmierci spadkodawcy.

Czytaj też: Ile wynosi zachowek po ojcu, czy należy się zachowek po matce?

Istnieją trzy grupy osób, które są odpowiedzialne za wypłatę zachowku. Są to:

• spadkobiercy,
• zapisobiercy windykacyjni,
• obdarowani przez spadkodawcę w drodze darowizny.

Dopiero w sytuacji, gdy spadkobiercy z jakiegoś powodu nie są w stanie wypłacić zachowku, odpowiedzialność przechodzi dalej. Zapisobiercy windykacyjni mogą przy tym wypłacić zarówno całość zachowku, jak i uzupełnić jego brakującą część. 

W dalszej kolejności podobna odpowiedzialność spoczywa na osobie czy osobach, którym zmarły przyznał darowiznę. Jeśli osoba, która jest zobowiązana do wypłaty zachowku, nie chce go dobrowolnie wypłacić, trzeba złożyć w sądzie pozew o zachowek. Konieczne jest też uzasadnienie, przedstawienie wartości spadku, obliczenie wysokości przysługującego nam zachowku i uiszczenie stosownej opłaty sądowej. Jej wysokość to 5% wartości przedmiotu sporu. 

Nie należy z tym jednak zwlekać, gdyż o zachowek możemy ubiegać się w terminie do 5 lat od ogłoszenia testamentu. Po tym czasie następuje przedawnienie zachowku.

Osoba uprawniona do zachowku nie powinna spodziewać się otrzymania jakiejś nieruchomości czy konkretnej rzeczy, wchodzącej w skład spadku. Prawo jasno bowiem stanowi, że zadośćuczynienie przysługuje w postaci określonej kwoty pieniędzy. Oczywiście, inna forma jest dopuszczalna, ale tylko w sytuacji, gdy obie strony wyrażą na to zgodę, a więc, gdy zaakceptuje to zarówno osoba uprawniona do zachowku, jak i osoba czy osoby, które otrzymały spadek. Zachowek przyjmuje jednak zwykle postać pieniężną.

Czytaj również:

Komu należy się zachowek i w jakiej wysokości? Te osoby mogą dostać majątek 

Ile wynosi zachowek od darowizny mieszkania? 

Ta grupa dostaje dodatkowo ponad 5500 zł miesięcznie. Tobie też się to należy?