Sąd nie może zawiesić prezydenta miasta

Sąd Rejonowy w związku z toczącym się postępowaniem karnym zdecydował się zawiesić prezydenta Olsztyna w czynnościach służbowych związanych z wykonywaniem funkcji prezydenta.

Czy sąd może zawiesić w czynnościach służbowych osobę wykonującą mandat prezydenta miasta?

W wyniku wyborów powszechnych powstaje szczególnego rodzaju stosunek między wójtem (burmistrzem lub prezydentem) a jego wyborcami, u podstaw którego leży mandat przedstawicielski. Przez to pojęcie zwykle rozumie się pełnomocnictwo udzielone przez wyborców przedstawicielowi do reprezentowania ich w sprawowaniu władzy państwowej. Ogół mieszkańców gminy, wybierając wójta, jest również podmiotem mogącym go odwołać, a więc pozbawić mandatu. Wpływ rady gminy na takie odwołanie ogranicza się do możliwości zainicjowania procedury referendalnej w sprawie odwołania wójta, podjęcia uchwały o stwierdzeniu wygaśnięcia mandatu wójta na podstawie przesłanek ustalonych w art. 26 ustawy o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta.

Zamknięty katalog przesłanek

Przepis ten - w zamkniętym katalogu przesłanek - wyraźnie wskazuje, że wygaśnięcie mandatu wójta następuje wskutek odmowy złożenia ślubowania, pisemnego zrzeczenia się mandatu, utraty prawa wybieralności lub braku tego prawa w dniu wyborów, naruszenia ustawowych zakazów łączenia funkcji wójta z wykonywaniem funkcji lub prowadzenia działalności gospodarczej, określonych w odrębnych przepisach, orzeczenia trwałej niezdolności do pracy, śmierci, odwołania w drodze referendum, odwołania wójta lub zmian w podziale terytorialnym.

Ponadto prezes Rady Ministrów na podstawie art. 96 ust. 2 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 z późn. zm.), pełniąc funkcję organu nadzoru nad samorządem terytorialnym, może odwołać wójta, w przypadku gdy dopuszcza się on powtarzającego się naruszenia konstytucji lub ustaw.

Jeśli chodzi o zawieszenie podejrzanego w czynnościach służbowych przez sąd zasady prowadzenia postępowania w tej kwestii reguluje ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. nr 89, poz. 555 z późn. zm.). Zapewne podstawą, na którą powołał się sąd, jest art. 276 k.p.k., który stanowi, że tytułem środka zapobiegawczego można zawiesić oskarżonego w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu albo nakazać powstrzymanie się od określonej działalności lub od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów. Stosowanie środków zapobiegawczych ma wprawdzie na celu zapobieżenie utrudniania w sposób bezprawny toczącego się postępowania, może to jednak nastąpić w sytuacji, gdy przepisy prawne wprost pozwalają na poddanie określonej osoby takiemu środkowi.

Bez podstawy prawnej

Przepisy k.p.k. nie dają jednak podstawy do zawieszenia wójta (burmistrza lub prezydenta), a więc osoby sprawującej mandat. Pewne regulacje znajdują się w ustawach szczegółowych, jak np. w ustawie z 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (Dz.U. z 2002 r. nr 171, poz. 1399 z poźn. zm.) czy w ustawie z 6 kwietnia 1990 r. o policji (Dz.U. z 2002 r. nr 7, poz. 58 z późn. zm.). Ustawy te regulują jednak kwestie związane z pewnymi kategoriami osób (wykonującymi określony zawód). Nie mogą one być stosowane, nawet przez analogię, odnośnie do innych podmiotów, w tym zwłaszcza organów przedstawicielskich. Do w ójta (burmistrza, prezydenta) nie ma także zastosowania ustawa z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (Dz.U. z 2001 r. nr 86, poz. 953 z późn. zm.) oraz ustawa z 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej (Dz.U. nr 170, poz. 1218 z późn. zm.). Należy uznać, że niektóre kompetencje wójta (burmistrza, prezydenta) określa m.in. ustawa z 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1593 z późn. zm.). Zgodnie z przepisami tej ustawy (analogicznie jak w odniesieniu do członków korpusu Służby Cywilnej czy pracowników urzędów państwowych) zawieszenie w pełnieniu obowiązków służbowych następuje z mocy prawa w razie tymczasowego aresztowania pracownika samorządowego mianowanego. Ustawa upoważnia ponadto (art. 9) wójta do zawieszenia pracownika samorządowego mianowanego w pełnieniu obowiązków pracowniczych na czas nieprzekraczający trzech miesięcy, jeżeli zostało wszczęte przeciwko niemu postępowanie dyscyplinarne. Powyższe regulacje odnoszą się jedynie do pracownika samorządowego mianowanego i w żadnym przypadku nie mogą być stosowane względem samego wójta (burmistrza, prezydenta). Nie jest on pracownikiem mianowanym, posiada natomiast mandat przedstawicielski. Jego stosunek pracy powstaje w wyniku wygranych wyborów i objęcia w ten sposób mandatu. Rada gminy posiada jedynie uprawnienie do określenia wysokości wynagrodzenia za pracę wójta lub burmistrza (prezydenta) oraz wszczęcia procedury referendalnej w sprawie jego odwołania.

Ani prokurator, ani sąd

W świetle obowiązującego prawa nie ma podstaw do zawieszenia wójta w czynnościach służbowych przez sąd lub prokuratora. Jeżeli jest prowadzone postępowanie przygotowawcze w związku z popełnieniem czynu zabronionego, istnieje możliwość faktycznego ograniczenia pełnienia przez wójta obowiązków służbowych w wyniku tymczasowego aresztowania (wójt nie posiada immunitetu). O tym decyduje jednak, na wniosek prokuratora, właściwy sąd. Nawet w razie tymczasowego aresztowania obowiązujące przepisy prawa nie dają podstaw do zawieszenia wójta w pełnieniu czynności służbowych. Przepisy prawa nie dają również podstaw do odebrania wójtowi wynagrodzenia za pracę. Do momentu wygaśnięcia mandatu wójt ma prawo do otrzymywania wynagrodzenia w pełnej wysokości.

Traci to prawo, jeżeli zajdzie jakakolwiek z przesłanek wygaśnięcia mandatu, określona w art. 26 ustawy o bezpośrednim wyborze wójta. Do momentu wygaśnięcia mandatu sąd nie może zawiesić podejrzanego w czynnościach służbowych. Po wygaśnięciu mandatu zawieszanie w czynnościach służbowych jest już bezprzedmiotowe, ponieważ dana osoba przestaje być organem gminy.

Marek Chmaj

prof. dr hab., Kancelaria Radcowska Chmaj i Wspólnicy