Bank wypłacił, bank zapłaci

Z istoty umowy rachunku bankowego, zdefiniowanej w art. 725 kodeksu cywilnego (dalej k.c.) wynika zobowiązanie banku względem posiadacza rachunku do przechowywania jego środków pieniężnych. Bank w ramach umowy rachunku bankowego przyjmuje na siebie obowiązki depozytariusza, z którymi związana jest powinność zwrotu zgromadzonych na rachunku środków pieniężnych na żądanie posiadacza rachunku. W tym przedmiocie odpowiedzialność banku trwa aż do chwili, gdy nastąpi rzeczywiste spełnienie świadczenia, bowiem w zakresie zwrotu przechowywanych środków zobowiązanie banku ma charakter zobowiązania rezultatu, a nie starannego działania. W przypadku zaś dokonania wypłaty pieniędzy na rzecz osoby nieuprawnionej, bank nie może uwolnić się od obowiązku wykonania zobowiązania względem posiadacza rachunku, na tej podstawie, że spełnił wymagania co do zachowania należytej staranności (art. 355 k.c.). W takiej sytuacji uprawniony z umowy rachunku bankowego posiadacz rachunku zachowuje prawo żądania zwrotu przechowywanych środków, a ewentualna odpowiedzialność odszkodowawcza banku może tylko uzupełniać obowiązek wypłaty wkładu (wyrok Sądu Najwyższego z 28 maja 1999 r., III CKN 196/98, OSP z 2000 r. Nr 7-8, poz. 115). Ponadto przyjmuje się, że środki na rachunku stanowią własność banku, który zobowiązany jest do ich wypłaty posiadaczowi lub osobie przez niego upoważnionej.

GP RADZIJeżeli bank wypłaci środki pieniężne zgromadzone na naszym rachunku oszczędnościowym osobie nieuprawnionej, możemy skutecznie żądać od banku zwrotu tych środków. Jeżeli bank odmówi, należy wytoczyć przeciwko niemu powództwo do sądu. Z orzecznictwa wynika, że sądy staną w takiej sytuacji po naszej stronie.

Bank poszkodowany

Natomiast w razie dokonania wypłaty osobie nieuprawnionej poszkodowanym tą czynnością jest bank, a nie osoba, która zdeponowała środki na rachunku. Osoba ta zachowuje przy tym nadal roszczenie o ich zwrot. Zatem bank ponosi tu ryzyko polegające na tym, że w razie wypłaty osobie nieuprawnionej będzie musiał spełnić świadczenie niejako "po raz drugi" na rzecz osoby uprawnionej. Podobnie wypowiadał się Sąd Najwyższy w wyroku z 28 maja 1999 r. (III CKN 196/98 OSNC 2000/1/8), wskazując, że wypłacenie przez bank wkładu zgromadzonego na rachunku oszczędnościowym stwierdzonym imienną książeczką oszczędnościową osobie nieuprawnionej do odbioru wkładu nie zwalnia banku z zobowiązania wobec posiadacza rachunku.

PRZYKŁAD Adam Z. prowadzący działalność gospodarczą posiadał rachunek w Banku X. W dniu 2 marca 2004 r. przyszedł do Banku mężczyzna podający się za brata Adam Z. i zostawił przelewy z rachunku Adama Z. na rzecz Hurtowni Y. Pracownica banku przyjęła przelew sprawdzając, że istnieje na nich pieczęć firmowa Adama Z. i dokonała przelewu z jego rachunku na konto Hurtowni Y kwoty 10 000 zł. Po kilku dniach, gdy Adam Z. dowiedział się o dokonanym przelewie, okazało się, że pieczęcie firmowe zostały sfałszowane, a pracownica banku nie porównała podpisu na przelewie z wzorem podpisu Adama Z. Natomiast pieniądze z rachunku Hurtowni Y zostały już wypłacone przez nieznaną osobę podającą się za jej właściciela. Adam Z. zażądał od banku X zwrotu nienależnie wypłaconych 10 000 zł. Gdy bank odmówił dokonania tej wypłaty, Adam Z. wystąpił z pozwem do sądu. Sąd uwzględnił jego powództwo, zasądzając na jego rzecz 10 000 zł, uznając, że bank nienależycie wykonał swoje zobowiązanie wynikające z umowy rachunku bankowego.

Bank może się zwolnić z zobowiązania wynikającego z umowy rachunku bankowego w takim zakresie, w jakim wierzyciel ze świadczenia skorzystał (art. 452 k.c.) albo w razie wykazania przesłanek odpowiedzialności kontraktowej posiadacza rachunku. W takiej sytuacji bank będzie mógł potrącić roszczenie posiadacza rachunku ze swoją wierzytelnością z tytułu odszkodowania. Tak też wskazywał Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 3 lipca 2003 r. (ACa 350/03 OSAB 2003/4/8). Bank musiałby więc wykazać, że posiadacz rachunku bankowego skorzystał jednak z tej wypłaty lub naruszył postanowienia umowy rachunku bankowego, co skutkowało powstaniem szkody po stronie banku. Okoliczności te są jednak dość trudne do wykazania, a ciężar dowodu spoczywa tu na banku, gdyż osoba dochodząca wypłaty środków złożonych na rachunku bankowy musi wykazać jedynie istnienie takiego rachunku oraz wysokość zgromadzonych na nim środków. Natomiast bank musi wykazać, że albo dokonał wypłaty osobie uprawnionej lub w razie wypłaty nieuprawnionemu, że posiadacz rachunku i tak skorzystał z tej wypłaty lub naruszył zobowiązania umowne i ponosi wobec banku odpowiedzialność odszkodowawczą.

WARTO WIEDZIEĆW razie dokonania wypłaty środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym osobie nieuprawnionej poszkodowanym tą czynnością jest bank, a nie osoba, która zdeponowała środki na rachunku. Osoba ta zachowuje roszczenie do banku o ich zwrot.

Ryzyko odpowiedzialności

Należy przy tym podkreślić, że błędny jest pogląd oparty na art. 60 prawa bankowego (Dz.U. z 2002 r. nr 72, poz. 665 ze zm.) lub na treści klauzul zawartych w regulaminach bankowych, że do czasu zgłoszenia bankowi utraty dowodu zawarcia umowy rachunku oszczędnościowego lub blankietów czekowych, posiadacz rachunku ponosi wszelkie konsekwencje wypłat dokonanych przez bank do rąk osób nieuprawnionych, w tym również ryzyko odpowiedzialności odszkodowawczej wobec banku. Wynika to z faktu, że w istocie poszkodowanym jest wtedy bank, który zobowiązany jest do wydania pieniędzy osobie uprawnionej. Natomiast posiadacz rachunku zachowuje nadal roszczenie o ich zwrot i nie traci go wskutek utraty dowodu zawarcia umowy rachunku oszczędnościowego lub blankietów czekowych. Podobnie wypowiadał się Sąd Najwyższy w wyroku z 22 listopada 2002 r. (IV CKN 1526/00 M.Prawn. 2003/16/746), podnosząc, że postanowienie regulaminu bankowego określające początek okresu odpowiedzialności banku za następstwa utraty blankietów czekowych nie jest równoznaczne z wcześniejszym wyłączeniem jego odpowiedzialności opartej na podstawie art. 471 k.c.

PRZYKŁAD Jolanta J. posiadała rachunek bankowy w banku X, który wydał jej także blankiety czeków. Jolanta J. przechowywała te blankiety w torebce, którą skradziono jej podczas podróży koleją. Następnie z rachunku Jolanty J. wypłacono za pomocą skradzionych blankietów kwotę 5000 zł. Gdy Jolanta J. zwróciła się do banku o wypłatę tej kwoty, bank odmówił, wskazując, że nie dochowała ona należytej staranności przy przechowywaniu blankietów czeków. Jolanta J. wniosła wówczas powództwo do sądu, który zasądził na jej rzecz 5000 zł, przyjmując, że utrata blankietów nie stanowi czynu niedozwolonego, ponadto między tą utratą a bezprawną wypłatą nie zachodzi też bezpośredni związek przyczynowy i brak jest podstaw do przyjęcia, że Jolanta J. ponosi odpowiedzialność wobec banku umożliwiającą mu uwolnienie się od obowiązku zwrotu środków z rachunku bankowego.

Warto też zauważyć, że skoro nieprawidłowa wypłata nie zwalnia banku z zobowiązania wobec posiadacza rachunku, to nie powstaje również zobowiązanie posiadacza rachunku do wyrównania debetu powstałego wskutek tej wypłaty.

Obowiązek zapłaty

Zatem uznać należy, że bank wskutek wypłacenia środków zgromadzonych na rachunku bankowym osobie nieuprawnionej nie uwalnia się od obowiązku zapłaty tych środków na rzecz posiadacza rachunku. Przy czym dotyczy to nie tylko nieprawidłowych wypłat zrealizowanych na podstawie sfałszowanych poleceń przelewu, skradzionych i podrobionych czeków, ale także w razie wypłat dokonanych przez osoby nieuprawnione za pomocą skradzionych kart płatniczych czy kredytowych.