Projekt autorstwa Ministerstwa Rozwoju i Technologii o wyrobach zawierających azbest dotyczy wszystkich wyrobów azbestowych, także tych zlokalizowanych w budynkach jednorodzinnych, wielorodzinnych czy użyteczności publicznej. Przewiduje między innymi nałożenie obowiązków na podmioty użytkujące wyroby zawierające azbest, w tym inwentaryzację i oznakowanie. Uchwalenie nowych przepisów to wymóg unijnej dyrektywy.
Azbest i wyroby azbestowe zostały uznane za substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska i zdrowia ludzi. W 1997 r. zakazano ich produkcji oraz rozpoczęto proces wycofywania z użytkowania. Choć przepisy ograniczające użytkowanie materiałów go zawierających już funkcjonują od lat, to skala problemu nadal jest duża. Wiele budynków prywatnych nadal pokrytych jest popularnym kiedyś eternitem zawierającym azbest.
Dachy ze szkodliwego eternitu będą musiały zniknąć
"Biorąc pod uwagę, że stan wyrobów zawierających azbest pogarsza się z roku na rok, konieczne jest przyspieszenie procesu oczyszczania Polski z azbestu. Aby zapewnić właściwy sposób postępowania przy usuwaniu lub zabezpieczaniu wyrobów zawierających azbest oraz ułatwić kontrolę i nakładanie administracyjnych kar pieniężnych w przypadku nieprzestrzegania przepisów, konieczne jest uregulowanie tej materii w drodze ustawy" - czytamy w uzasadnieniu projektu. Obecnie duża część tych regulacji znajduje się w rozporządzeniach.
Według danych zawartych w Bazie Azbestowej na dzień 5 listopada 2024 r., pozostają do usunięcia wyroby azbestowe znajdujące się w 2,7 mln budynków należących do osób fizycznych, w tym 536 tys. budynków mieszkalnych, 1,7 mln budynków gospodarczych, 384 tys. innych budynków, 19 tys. budynków mieszkalno-gospodarczych - to najnowsze dane przekazane Interii przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii.
Projekt ustawy jest także odpowiedzią na wezwanie Najwyższej Izby Kontroli, która zwróciła uwagę na zbyt wolne tempo usuwania azbestu w kraju.
Zapytaliśmy resort rozwoju, co nowe przepisy zmienią w stosunku do wcześniej wprowadzonych i jakie będą obowiązki osób prywatnych posiadających domy i budynki, w których występuje ten materiał.
- W projekcie ustawy określono zasady inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest. Wśród proponowanych rozwiązań jest m.in. rezygnacja z obowiązku corocznego zgłaszania występowania produktów zawierających azbest na aktualizacje tych informacji, jeżeli sytuacja ulegnie zmianie, np. zostaną usunięte. Właściciele domów jednorodzinnych, podobnie jak dotąd, mają obowiązek składania deklaracji dotyczącej wyrobów zawierających azbest. Następnie wójt, burmistrz lub prezydent miasta pozyskane w ten sposób dane ma obowiązek wprowadzić do Bazy Azbestowej - odpowiada Interii resort rozwoju i technologii.
Ostateczny termin usuwania azbestowych wyrobów to 2032 rok
Podobnie jak w obecnym stanie prawnym, obowiązek usunięcia wyrobów zawierających azbest do końca 2032 jest zachowany w projekcie ustawy. Przy czym jak zaznaczono, od lat jednostki samorządu terytorialnego, a pośrednio mieszkańcy, uzyskują wsparcie w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest.
Jak podaje resort rozwoju, już od 2010 r. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, nadzorowany przez Ministra Klimatu i Środowiska, realizuje programy mające pomóc w finansowaniu usuwania wyrobów zawierających azbest. W latach 2010-2023 NFOŚiGW przeznaczył łącznie na usuwanie wyrobów zawierających azbest kwotę 266 mln zł, co przyniosło efekt w postaci trwałego usunięcia 515 tys. ton azbestu. Konstrukcja programu zakłada, że wkład NFOŚiGW pokrywa 50 proc. kosztów zadania, a druga połowa jest finansowana ze środków wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, czasami przy wsparciu beneficjentów końcowych. Wsparcia ze środków własnych udzielają również WFOŚiGW (łącznie wydatkowano ok. 19,5 mln zł w 2023 r.) oraz jednostki samorządu terytorialnego (łącznie ok. 3,3 mln zł). Z dofinansowania udzielanego przez gminy korzystają zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne.
Obok środków krajowych, od lat usuwanie wyrobów zawierający azbest jest finansowane ze środków unijnych. - Przykładowo, w 2021 r. wydatkowano ze środków unijnych ponad 52 mln zł, w 2022 r. - ponad 5 mln zł. W nowej perspektywie polityki spójności na lata 2021-2027 istnieje możliwość ujmowania usuwania wyrobów zawierających azbest, jako kosztów kwalifikowanych w regionalnych programach operacyjnych, także w projektach dotyczących m.in. efektywności energetycznej, OZE, wodno-kanalizacyjnych. Wydatki związane z transportem odpadów zawierających azbest na składowisko i kosztem ich składowania można ujmować w programach regionalnych w perspektywie finansowej 2021-2027. Działania w zakresie opracowywania regionalnych programów operacyjnych podejmują poszczególne urzędy marszałkowskie. Dodatkowo, w połowie 2022 r., w ramach Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO) Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi uruchomił program dofinansowania do wymiany w gospodarstwach rolnych pokryć dachu wykonanych z materiałów zawierających azbest na budynkach służących do produkcji rolniczej - wyjaśnia MRiT.
Projekt ustawy przewiduje trzy wyjątki
Autorzy projektu nowej ustawy zaznaczają, że to właśnie na terenach wiejskich występuje najwięcej wyrobów zawierających azbest pozostających w dyspozycji osób fizycznych. Z informacji uzyskanych od MRiRW wynika, że w okresie prowadzonych naborów (pierwszy nabór trwał od 17 października 2022 r. do 15 listopada 2022 r., a drugi nabór od 15 grudnia 2023 r. do 12 stycznia 2024 r.) wnioski na wymianę dachów złożyło 92,5 tys. rolników.
- Trwa ich rozpatrywanie. Łącznie podpisano już ponad 50 tys. umów na kwotę 630 mln zł, co przyczyni się (według szacunków) do zdemontowania 358 tys. ton wyrobów azbestowych z terenu kraju. W 2023 r. NFOŚiGW wprowadził zmianę umożliwiającą zminimalizowanie negatywnego oddziaływania odpadów zawierających azbest na mieszkańców obszarów wiejskich. Celem tej części programu jest unieszkodliwienie odpadów zawierających azbest w gospodarstwach rolnych należących do beneficjentów KPO. Okres realizacji wsparcia przewidziano na lata 2023-2027 - informuje biuro prasowe MRiT.
Podobnie jak w obecnych przepisach, projekt nowej ustawy nakłada na użytkującego wyroby azbestowe obowiązek usunięcia lub zabezpieczenia wyrobów zawierających azbest w sposób niestwarzający zagrożenia dla środowiska oraz życia i zdrowia ludzi. Naczelną zasadą jest nakaz usunięcia wyrobów zawierających azbest. Natomiast w proponowanych rozwiązaniach jasno wskazano wyjątki. Dopuszczono możliwość trwałego zabezpieczenia wyrobów zawierających azbest lub zabezpieczenia do czasu ich usunięcia. Przy czym możliwe jest jedynie w trzech przypadkach. Pierwszy, w użytkowanych, podziemnych instalacjach ciepłowniczych i elektroenergetycznych oraz wyłączonych z eksploatacji podziemnych instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych. Drugi wyjątek - w budynkach z zabudowanymi w ścianami wyrobami zawierającymi azbest, wybudowanych w technologii z użyciem płyt warstwowych lub płyt żeberkowych. Trzeci - w drogach utwardzonych odpadami zawierającymi azbest.
W projekcie ustawy zostały także doprecyzowane obowiązki dla wykonawców prac polegających na usuwaniu lub zabezpieczaniu wyrobów zawierających azbest, tak aby zapewnić maksymalną ochronę pracowników, osób trzecich oraz środowiska. Wprowadzono obowiązek uzyskania zezwolenia na usuwanie lub zabezpieczanie wyrobów zawierających azbest. Rozszerzono również kwestie związane z ochroną zdrowia pracowników, m.in. w zakresie przeprowadzania ocen ryzyka dla pracowników, którzy pracują w warunkach narażenia na działanie azbestu oraz szkoleń tych pracowników.
Monika Krześniak-Sajewicz
