Spis treści:
- Jak działa system kaucyjny w Polsce?
- Co się stanie, jeśli nie oddam butelki?
- Kto zarobi na systemie kaucyjnym?
Jak działa system kaucyjny w Polsce?
System kaucyjny to mechanizm, w którym konsument przy zakupie napojów w opakowaniach objętych systemem (plastikowych butelkach, puszkach, butelkach szklanych wielokrotnego użytku) płaci dodatkową kwotę - kaucję. Po zwrocie opakowania w odpowiednim punkcie zbiórki można odzyskać tę kwotę.
System kaucyjny w Polsce został uregulowany ustawą z 13 lipca 2023 r., która zmienia ustawę o gospodarce opakowaniami i odpadami. System został już uruchomiony, a dotyczy opakowań jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych (PET) do 3 litrów, puszek metalowych do 1 litra oraz butelek szklanych wielokrotnego użytku do 1,5 litra.
Na opakowaniach objętych systemem musi się znaleźć oznakowanie informujące, że dane opakowanie podlega kaucji. Jednocześnie musi zostać podana wysokość kaucji.
Co się stanie, jeśli nie oddam butelki?
To pytanie z pozoru wydaje się proste, ale system kaucyjny przewiduje konsekwencje zarówno indywidualne, jak i systemowe. Najoczywistsza konsekwencja, jeśli nie oddasz opakowania objętego systemem to ta, że nie odzyskasz wpłaconej kaucji. System działa na zasadzie: wpłacasz dodatkową kwotę przy zakupie, a odzyskujesz ją dopiero przy zwrocie opakowania. Jeśli opakowanie nie zostanie zwrócone, to ta dodatkowa kwota pozostaje w systemie. Dla konsumenta oznacza to koszt, który traci się w całości. Im mniej osób zwróci opakowania, tym większa suma nieodebranej kaucji.
Kiedy konsumenci nie zwrócą opakowania, to środki nie zostaną po prostu "zgubione". Zgodnie z ustawą pieniądze przejdą na operatora systemu i zostaną przeznaczone na finansowanie działania systemu, pokrycie kosztów zbiórki, obsługi technicznej czy administracji. Taki mechanizm ma zapewnić, by system był samowystarczalny w dłuższej perspektywie, a środki z niewykorzystanych kaucji nie trafiały do budżetu państwa, lecz służyły systemowi. W praktyce więc nieodebrane kaucje stanowią część źródeł finansowania obsługi i utrzymania całego mechanizmu.
Co się stanie, jeśli nie oddam butelki? Co ważne, w dokumentach dostępnych na stronie Ministerstwa Klimatu i Środowiska nie ma wzmianki o karach finansowych, mandatach czy innych sankcjach wobec konsumenta, który zdecyduje się nie oddać opakowania kaucyjnego. System opiera się bardziej na ekonomicznej motywacji niż na sankcjach przymuszających. Rezygnacja ze zwrotu opakowania nie niesie ze sobą konsekwencji prawnych. Poza utratą pieniędzy, które mogłyby zostać odzyskane.
Oczywiście jest tak, że jeśli duża liczba konsumentów nie będzie zwracać opakowań, to może to podkopać efektywność systemu. Ten będzie działał tylko przy stosunkowo wysokim udziale oddanych opakowań. Niski zwrot może prowadzić do zwiększonego kosztu jednostkowego obsługi i mniejszej efektywności recyklingu.
Kto zarobi na systemie kaucyjnym?
System kaucyjny w Polsce budzi kontrowersje, ponieważ operatorami są spółki akcyjne, stworzone przez duże sieci i producentów napojów. Na przykład własnego operatora, OK Operator Kaucyjny S.A., ma sieć sklepów Lidl. Na liście operatów są także krajowe spółki. To między Polski System Kaucyjny S.A. - powołali go najwięksi producenci piwa w Polsce: Kompania Piwowarska, Grupa Żywiec i Carlsberg Polska. Są także Zwrotka SA oraz PolKa S.A. Pierwsza reprezentuje np. Kryniczankę, a druga związana jest z InPostem. Ma ona w swoim portfolio chociażby Piwniczankę.
Niemniej jednak, jak przekazał nam Operator kaucyjny, operatorzy systemu działają wyłącznie w oparciu o ustawę opakowaniową. Ustawodawca jednoznacznie przesądził, że są to spółki not-for-profit, co oznacza, że wszelkie przychody - z nieodebranej kaucji, sprzedaży recyklatu czy aluminium - mogą być przeznaczane jedynie na utrzymanie i rozwój systemu oraz edukację ekologiczną społeczeństwa. Tym samym nie potwierdziły się informacje, że przychody z niewróconych kaucji trafią do prywatnych sieci.
Koszty funkcjonowania systemu, są finansowane w całości przez producentów napojów wprowadzających na rynek opakowania objęte kaucją. Operatorzy nie mogą generować zysków dla akcjonariuszy. Ich rolą ma być zapewnienie transparentności i stabilności całego mechanizmu.
