Spis treści:
- Kiedy dochodzi do dziedziczenia ustawowego?
- Dziedziczenie ustawowe: podstawowe zasady i krąg spadkobierców
- Kto dziedziczy spadek po bezdzietnym? Małżonek, rodzice, rodzeństwo
- Kiedy małżonek dziedziczy cały spadek?
Kiedy dochodzi do dziedziczenia ustawowego?
Dziedziczenie ustawowe ma zastosowanie wtedy, gdy osoba zmarła nie pozostawiła ważnego testamentu. Ma to również miejsce, gdy testament jest nieważny, nie obejmuje całego majątku lub gdy spadkobiercy wskazani w testamencie odrzucili spadek, lub nie mogą dziedziczyć. To ostatnie może się zdarzyć, kiedy spadkobiercy zostali uznani za niegodnych dziedziczenia na przykład w razie popełnienia przestępstwa wobec spadkodawcy. W takich przypadkach masa spadkowa zostaje podzielona zgodnie z regułami ustawowymi zawartymi w Kodeksie cywilnym.
W praktyce oznacza to, że spadek "automatycznie" przechodzi na odpowiednie osoby wskazane przez ustawodawcę. Jednak, co jeszcze raz warto podkreślić, tylko wtedy, gdy nie ma skutecznego testamentu lub zaistniały inne przesłanki wyłączające testamentowe wskazania.
Dziedziczenie ustawowe: podstawowe zasady i krąg spadkobierców
Kodeks cywilny precyzuje, że w pierwszej kolejności do dziedziczenia ustawowego powołani są dzieci (inaczej zstępni) spadkodawcy oraz jego małżonek. W praktyce dzielą oni spadek w częściach równych, choć ustawodawca przewidział zabezpieczenie dla małżonka. Jego udział nie może być mniejszy niż ¼ całości spadku. Jeżeli któreś z dzieci zmarło przed otwarciem spadku, jego udział przypada jego zstępnym, czyli wnukom spadkodawcy.
Jeśli spadkodawca nie miał dzieci ani dalszych zstępnych, ustawodawca przewiduje kolejne rozwiązanie. Wtedy spadek przypada współmałżonkowi i rodzicom zmarłego. W tym przypadku każdy z rodziców, powołany do dziedziczenia równolegle z małżonkiem, otrzymuje ¼ całości masy spadkowej, a małżonek połowę. Jeżeli z kolei nie ma małżonka, cały spadek przypada rodzicom w częściach równych. W przypadku, gdy któryś z rodziców nie dożył otwarcia spadku, jego udział przechodzi w równych częściach na rodzeństwo zmarłego lub ich zstępnych.
Jeśli spadkodawca nie ma dzieci, małżonka, rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, to prawo przewiduje dalsze grupy. Spadek trafia do dziadków spadkodawcy w częściach równych oraz do dzieci małżonka spadkodawcy, jeśli nie ma innych krewnych. Jeżeli również tych brak, to spadek trafia do gminy ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego lub do Skarbu Państwa.
Warto nadmienić, że nowe przepisy z 2023 roku wprowadziły zmiany w trzeciej grupie (dziadkowie i ich zstępni). Ustawa o dziedziczeniu wyeliminowała prawo do dziedziczenia przez dalszych, bardzo odległych krewnych. Z listy usunięte zostały cioteczne lub stryjeczne wnuki.
Kto dziedziczy spadek po bezdzietnym? Małżonek, rodzice, rodzeństwo
Gdy osoba była bezdzietna, podstawowym scenariuszem dziedziczenia ustawowego jest wspomniany wyżej udział małżonka i rodziców spadkodawcy. Małżonek dziedziczy połowę spadku, a pozostali, czyli matka i ojciec, dzielą drugą połowę po równo, czyli każdy dostaje ¼ udziału. Jeżeli majątek jest wart 200 000 zł, to 100 000 zł idzie dla współmałżonka, a 50 000 zł dla matki i 50 000 zł dla ojca zmarłego.
W wyjątkowych przypadkach małżonek może zostać wyłączony z dziedziczenia ustawowego. Tak jest w momencie, kiedy przed śmiercią spadkodawcy zażądał rozwodu lub separacji z winy tego małżonka. Co ważne z formalnej perspektywy, żądanie to było uzasadnione. Wówczas małżonek nie dziedziczy majątku ustawowo.
Jeśli małżonek nie żyje lub jest wyłączony, a brak jest zstępnych, to cały majątek przypada rodzicom po ½ udziału dla każdego. Pod warunkiem oczywiście, że oboje żyją.
Jeśli któryś z rodziców nie dożył otwarcia spadku, jego część przechodzi na rodzeństwo zmarłego (lub ich zstępnych) i jest dzielona równo między nich. Na przykład jeśli tylko ojciec żył, a matka zmarła wcześniej i pozostawiła dwoje dzieci, to udział matki (¼ masy) dzieli się po połowie na każde z dzieci (czyli każde po 1/8).
Kto dziedziczy spadek po bezdzietnym? Jeśli zabrakło już i małżonka, i rodziców, a spadkodawca miał rodzeństwo, to majątek dzieli się równo między rodzeństwo. W razie gdy któreś z rodzeństwa zmarło przed otwarciem spadku, jego udział przypada jego zstępnym. Mogą to być więc dzieci rodzeństwa bezdzietnego.
Kiedy małżonek dziedziczy cały spadek?
Małżonek zmarłego dziedziczy cały spadek tylko w sytuacji, gdy spadkodawca nie pozostawił dzieci, nie miał rodziców, rodzeństwa ani nie ma ich zstępnych. Ujmując bardziej precyzyjnie, brak jest innych osób wskazanych ustawowo do dziedziczenia. W takiej sytuacji cały majątek przypada małżonkowi.
Są także inne szczególne przypadki. Jeśli spadkobierca ustawowy nie może przyjąć spadku, traktuje się go tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Wówczas jego udział przechodzi na osoby, które byłyby powołane na jego miejsce, czyli na przykład jego potomków. Ponadto sąd może na wniosek osoby zainteresowanej orzec wyłączenie spadkobiercy. Ma to miejsce nie tylko wtedy, gdy ten popełnił przestępstwo wobec spadkodawcy, o czym wspomnieliśmy na początku, ale może mieć to także miejsce, gdy dana osoba uporczywie uchylała się od alimentów.
