Spis treści:
Co to jest zachowek i od kogo można się o niego ubiegać?
Zachowek to instytucja prawa cywilnego, której celem jest ochrona interesów osób najbliższych spadkodawcy. Zwłaszcza w sytuacjach, gdy zostały one pominięte w testamencie lub w inny sposób pozbawione udziału w spadku. Zachowek regulowany jest w art. 991-1011 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z przepisami, osoba uprawniona może domagać się od spadkobiercy testamentowego lub od osoby obdarowanej przez spadkodawcę odpowiedniej sumy pieniężnej tytułem zachowku.
Podstawowa zasada mówi, że dzieci, małżonek oraz rodzice spadkodawcy mają prawo do zachowku, o ile byliby powołani do spadku z ustawy, a zostali z tego dziedziczenia wyłączeni. Zachowek przysługuje w wysokości połowy wartości udziału spadkowego, który przypadłby danej osobie przy dziedziczeniu ustawowym. Jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy lub jest małoletni, to wysokość zachowku wzrasta do dwóch trzecich udziału.
Na przykład, jeśli spadkodawca pozostawił po sobie dwoje dzieci, ale cały majątek przekazał w testamencie swojej partnerce, każde z dzieci może dochodzić od niej wypłaty zachowku. Dokładnie po połowie wartości ich ustawowego udziału w spadku.
Kto ma prawo do zachowku? Krąg osób uprawnionych
Zgodnie z obowiązującym prawem, o zachowek mogą ubiegać się wyłącznie osoby należące do tzw. kręgu spadkobierców ustawowych, a więc:
- zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki);
- małżonek;
- rodzice spadkodawcy (tylko wtedy, gdy spadkodawca nie miał dzieci).
W praktyce oznacza to, że rodzeństwo spadkodawcy, dalsi krewni, konkubenci czy osoby pozostające w nieformalnym związku nie mają prawa do zachowku. Nawet jeśli byli emocjonalnie bliscy lub współtworzyli zmarłemu warunki życia.
Warto pamiętać, że osoby uprawnione do zachowku mogą z niego zrezygnować. Można to zrobić zarówno przed śmiercią spadkodawcy (w formie umowy notarialnej), jak i po jego śmierci (np. poprzez zrzeczenie się roszczenia). Możliwe jest także wydziedziczenie. To jednak tylko w ściśle określonych sytuacjach, takich jak uporczywe postępowanie wbrew woli spadkodawcy czy ciężkie naruszenie obowiązków rodzinnych.
Od kogo można dochodzić zachowku i w jakiej formie?
Roszczenie o zachowek ma charakter majątkowy. Najczęściej przybiera formę pozwu cywilnego skierowanego przeciwko osobie, która odziedziczyła spadek lub otrzymała darowizny za życia spadkodawcy. Osoby te są wówczas zobowiązane do zapłaty odpowiedniej kwoty pieniężnej. Najczęściej pozew o zachowek kierowany jest przeciwko:
- spadkobiercom testamentowym, którzy odziedziczyli majątek z pominięciem uprawnionych do zachowku;
- osobom obdarowanym dużymi darowiznami za życia spadkodawcy (np. przekazanie nieruchomości dzieciom tylko jednego z małżonków);
- współwłaścicielom przedsiębiorstw rodzinnych, w których udziały zostały formalnie przekazane przed śmiercią spadkodawcy.
Roszczenia z tytułu zachowku przedawniają się po pięciu latach od ogłoszenia testamentu lub otwarcia spadku. W praktyce oznacza to, że osoby uprawnione powinny działać zdecydowanie i bez zbędnej zwłoki.
Jak obliczyć wysokość zachowku?
Najpierw określa się czystą wartość spadku, pomniejszoną o długi i zobowiązania zmarłego. Do wartości spadku dolicza się także niektóre darowizny dokonane przez spadkodawcę za życia, jeśli miały istotny wpływ na podział majątku. Następnie należy określić, jaki udział spadkowy przysługiwałby osobie ubiegającej się o zachowek, gdyby nie było testamentu.
Załóżmy, że spadkodawca ma dwójkę dzieci i był żonaty. Wtedy zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego małżonek otrzymałby 1/4 majątku, a każde dziecko po 3/8. To oznacza, że udział spadkowy każdego dziecka to 3/8. Wysokość zachowku wynosi 1/2 wartości udziału spadkowego dla osób pełnoletnich i zdolnych do pracy oraz 2/3 wartości udziału spadkowego dla osób małoletnich lub trwale niezdolnych do pracy.
Jeżeli osoba uprawniona do zachowku otrzymała już jakąś darowiznę za życia spadkodawcy (np. mieszkanie czy pieniądze), wartość darowizny może zostać zaliczona na poczet zachowku. Przykładowo, jeśli dziecko powinno otrzymać 150 000 zł zachowku, ale wcześniej dostało od zmarłego darowiznę wartą 100 000 zł, to może domagać się tylko 50 000 zł różnicy.
Przeczytaj również:
Testament napiszesz, ale dom przejmie państwo. Przepisy pozwalają
Jak odrzucić spadek z długami? Masz na to 6 miesięcy
Dziedziczenie ustawowe na to pozwala. Majątek po śmierci może zająć gmina
