Do Biura RPO nadal wpływają skargi w związku z realizacją programu "Czyste Powietrze" - przekazało w piątek biuro rzecznika. Zwróciło uwagę m.in. na skomplikowanie programu, a także problemy beneficjentów poszkodowanych przez nieuczciwe firmy. W tym drugim przypadku resort klimatu planuje specustawę.
RPO: Systemowe problemy w "Czystym Powietrzu"
Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich wskazało, że nadal utrzymują się systemowe problemy z korzystania ze wsparcia finansowego oferowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) w programie "Czyste Powietrze". Beneficjenci programu, czyli właściciele domów jednorodzinnych, mogą w nim otrzymać dotacje na wymianę nieekologicznych źródeł ogrzewania, a także na termomodernizację ich nieruchomości.
"Problematyczne i krzywdzące dla obywateli jest jednak zaistniałe na gruncie poprzednich edycji Programu dochodzenie przez Fundusz zwrotu kwot dofinansowań - wypłaconych bezpośrednio wykonawcom - od samych beneficjentów" - podkreśliło biuro.
Zwróciło uwagę, że chodzi o sytuacje, gdy beneficjenci stali się ofiarami nieuczciwych firm, albo nierealizujących inwestycji, bądź też wykonujących je nieprawidłowo. "Często firmy, po uzyskaniu pełnomocnictwa pozwalającego na załatwienie formalności - za czym szło także wypłacenie kwoty dofinansowania - zrywały kontakt lub bez uzgodnienia z beneficjentami wnioskowały o najwyższy stopień dofinansowania, samowolnie rozszerzając zakres inwestycji" - wskazało biuro rzecznika.
"Czyste Powietrze". Beneficjenci zostają z cudzymi długami
RPO dodał, że beneficjenci wiedzą, że to oni są stronami umów z Funduszem. "Nie rozumieją zaś dlaczego mają ponosić koszty błędów osób trzecich. Zostają z cudzym długiem i bez oczekiwanej inwestycji. W szczególnie trudnym położeniu stawia to osoby starsze i schorowane, dla których zapewnienie optymalnego ciepła w domu wiąże się z wyrzeczeniami budżetowymi oraz rodziny z małymi dziećmi, podatnymi na infekcje układu oddechowego podczas chłodów" - zaznaczył.
Biuro RPO zwróciło uwagę, że nadużycia firm realizujących inwestycje w "Czystym Powietrzu" zostały zauważone przez NFOŚiGW w pierwszej połowie 2024 r. Przypomniało, że był to też powód czasowego wstrzymania przyjmowania wniosków w programie. W zreformowanym programie wprowadzono też zasadę wypłat zaliczek na konto celowe beneficjenta, a nie wykonawcy.
"Głównym zarzutem skarg oszukanych beneficjentów był fakt pozostawienia ich przez państwo samym sobie. Zdaniem skarżących powinna im przysługiwać ochrona prawna, choćby w formie zawieszenia obowiązku zwrotu dofinansowania do czasu zakończenia postępowania karnego i egzekucji komorniczej u nieuczciwego wykonawcy" - podkreślono.
W środę w wykazie prac legislacyjnych rządu pojawiła się informacja o pracach nad specustawą skierowaną właśnie do poszkodowanych beneficjentów programu "Czyste Powietrze". W komunikacie biura RPO podkreślono, że rzecznik przyjął tę zapowiedź z aprobatą. Wyraził też nadzieję, że ich efektem będzie realne wsparcie dla oszukanych - dodano.
Skomplikowane zasady programu "Czyste Powietrze"
W piśmie do resortu klimatu i środowiska RPO zwrócił na kilka zagadnień związanych z realizacją programu "Czyste Powietrze". Zwrócił uwagę na: wymóg posiadania prawa własności domu od minimum 3 lat, skomplikowane zasady programu, nieterminowość działania NFOŚiGW, możliwość odebrania dofinansowania pomimo wcześniejszej akceptacji przedsięwzięcia, niewystarczającą ochronę prawną interesów adresatów programu. Rzecznik pyta też szefową MKiŚ Paulinę Henning-Kloskę o termin opublikowania projektu specustawy ws. pomocy poszkodowanym w programie "Czyste Powietrze".
Zgodnie z informacją opublikowaną na stronie kancelarii premiera rząd planuje przyjąć projekt ustawy o pomocy poszkodowanym w związku z realizacją programu "Czyste Powietrze" w pierwszym kwartale 2026 roku. Celem projektowanej specustawy jest m.in. umożliwienie zawieszenia obowiązków dotyczących należności beneficjentów, co ma ochronić poszkodowane osoby i zabezpieczyć interes przyznającego dofinansowanie, czyli wojewódzkich funduszy ochrony środowiska. Chodzi też o wprowadzenie mechanizmu umożliwiającego dochodzenie należności bezpośrednio od wykonawców. Projekt ma też pozwolić NFOŚiGW oraz wojewódzkim funduszom umarzać i rozkładać na raty należności wynikające z konieczności zwrotu udzielonych dotacji, z "przyczyn leżących po stronie beneficjentów, ze względu na tzw. trudne okoliczności życiowe".
