Zmiany w Kodeksie pracy w 2023 roku. Co się zmienia od 26 kwietnia?

Zmiany w Kodeksie pracy wchodzą w życie 26 kwietnia 2023 roku. W prawie pracy znajdą się nowe przepisy dotyczące urlopów, pracy w więcej niż jednej firmie oraz zwolnień. 

Sprawdzamy, jakich zmian w prawie pracy można spodziewać się od środy. 

Zgodnie z nowymi przepisami, pracodawca nie będzie mógł zabronić swojemu pracownikowi pracy w innej firmie. Dotyczy to współpracy z inną firmą zarówno na podstawie umowy o pracę, jak i innej umowy (na przykład umowy zlecenia czy umowy o dzieło). 

Zakaz równoległego zatrudnienia będzie obowiązywał tylko wtedy, gdy pracodawca zawrze ze swoim pracownikiem umowę o zakazie konkurencji lub gdy taki zakaz uprawniają inne przepisy. Chodzi np. o pracowników samorządowych. Już teraz nie mogą oni wykonywać zajęć, które wiązałyby się z naruszeniem obowiązków służbowych. 

Pracownik będzie mógł także wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o poprawę warunków zatrudnienia. O jakie zmiany chodzi? Wniosek może dotyczyć na przykład zmiany z umowy na czas określony na umowę na czas nieokreślony.  

Pracodawca będzie musiał odpowiedzieć na każdy taki wniosek. Jeśli się nie zgodzi na zmianę, którą proponuje pracownik, musi podać przyczyny odmowy.  

Wniosek będzie mógł złożyć raz do roku każdy pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy, o ile jego umowa nie jest na okres próbny. 

Osoby pracujące powyżej 9 godzin w danym dniu będą mogły liczyć na dodatkowe przerwy. Do tej pory, jeśli czas pracy w danym dniu wynosił ponad 6 godzin, pracownik był uprawiony do co najmniej 15 minut płatnej przerwy.

Teraz, jeśli w danym dniu wymiar czasu pracy będzie dłuższy niż 9 godzin, pracownik otrzyma dodatkowe co najmniej 15 minut. Jeśli czas pracy będzie dłuższy niż 16 godzin, otrzyma kolejną przerwę - także o długości co najmniej 15 minut. 

Przerwy będą liczyły się do czasu pracy, co oznacza, że będą płatne.

Nowe przepisy wprowadzają też szeroki katalog informacji, do których otrzymania będzie uprawniony pracownik.

Dotychczas umowa o pracę, którą pracodawca zawierał z pracownikiem, musiała zawierać informacje dotyczące: 

• stron umowy, 
• rodzaju umowy, 
• warunków pracy i płacy,
• daty zawarcia umowy.

Po zmianach dojdzie do tego informacja o siedzibie pracodawcy. Jeśli zatrudniać będzie osoba fizyczna - będzie musiała wskazać swój adres zamieszkania. W przypadku osób pracujących w oparciu o umowę o pracę na czas określony, trzeba będzie dodatkowo określić czas trwania umowy lub dzień jej zakończenia. 

Oprócz tego pracodawca będzie musiał przekazać pracownikowi szereg informacji. Informacje te trzeba będzie przekazać nie później niż w terminie 7 dni od dnia dopuszczenia pracownika do pracy. Można będzie podać te informacje również wcześniej, przed nawiązaniem stosunku pracy. W efekcie, podejmując pracę, pracownik musi mieć do dyspozycji komplet informacji m. in. o:

• normie i wymiarze czasu pracy,
• przysługujących przerwach w pracy i dobowym oraz tygodniowym odpoczynku,
• zasadach dotyczących pracy w godzinach nadliczbowych (i rekompensaty za nią),
• wszystkich przysługujących składnikach wynagrodzenia i świadczeniach pieniężnych i rzeczowych,
• wymiarze płatnego urlopu i zasadach wykorzystania urlopu wypoczynkowego,
• zasadach rozwiązania stosunku pracy,
• prawie pracownika do szkoleń i zasadach polityki szkoleniowej pracodawcy.

Co więcej, prawo pracownika do informacji będzie obejmowało obowiązek informowania go o możliwości awansu oraz o wolnych stanowiskach pracy w danych zakładzie. Pracownicy będą mogli uczestniczyć w takich procedurach i ubiegać się o wolne stanowiska pracy. 

Zmienią się zasady wypowiedzeń przy umowach na czas określony. Po zmianach zastosowanie będą miały zasady analogiczne jak w przypadku umów o pracę zawartych na czas nieokreślony.  

Przede wszystkim pracodawca będzie musiał wskazać przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie. Będzie musiał także zawiadomić reprezentującą pracownika zakładową organizację związkową, jeśli istnieje taka organizacja.  

W kodeksie wprowadzono także wiele zmian wdrażające unijną dyrektywę work-life balance. W efekcie pracownicy otrzymają prawo do dodatkowego wolnego czy do elastycznej organizacji pracy (jeśli wychowują dziecko). 

Pierwszy z nowych urlopów to urlop opiekuńczy. Będzie go można wykorzystać w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, o ile wymaga ona opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych. 

Urlop ten będzie mógł być wykorzystany jednorazowo lub w częściach. Wymiar urlopu wynosi 5 dni. Urlop opiekuńczy będzie bezpłatny.  

Pracownikowi będzie również przysługiwało zwolnienie od pracy z powodu działania tzw. "siły wyższej". Chodzi o pilne sprawy rodzinne spowodowane chorobą lub wypadkiem.  

Wymiar zwolnienia wynosi 2 dni lub 16 godzin w ciągu roku kalendarzowego. Pracownik korzystający z tego zwolnienia zachowa prawo do połowy wynagrodzenia. 

Pracownicy wychowujące dziecko do 8. roku życia będą uprawnieni do elastycznego rozkładu czasu pracy. Chodzi m. in. o obniżenie wymiaru etatu, możliwość pracy zdalnej czy system pracy weekendowej. 

O taką elastyczną organizację będzie wnioskował pracownik. Rozpatrując wniosek pracownika, pracodawca będzie musiał uwzględnić jego potrzeby, ale może także uwzględnić potrzeby zakładu, w tym konieczność zapewnienia normalnego toku pracy. 

Do zwykłej organizacji pracy będzie można wrócić - pracownik może o to wnioskować w dowolnej chwili.  

Taki wniosek nie będzie mógł być też powodem wypowiedzenia lub rozwiązania z nim umowy o pracę.  

Dodatkowo będzie wydłużony okres, w jakim pracownika wychowującego dziecka nie można zatrudniać na pewnych warunkach. Do tej pory pracownika opiekującego się dzieckiem do 4. roku życia nie wolno bez jego zgody zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanego czasu pracy czy też delegować poza stałe miejsce pracy. Teraz te regulacje będą obowiązywały do 8. roku życia dziecka. 

Zgodnie z nowymi przepisami wydłużony będzie urlop rodzicielski. Jego nowa długość od 26 kwietnia wynosi: 

• 41 tygodni - w przypadku urodzenia jednego dziecka,
• 43 tygodni - w przypadkach porodu mnogiego,
• odpowiednio 65 lub 67 tygodniu w w przypadku dziecka lub dzieci posiadających zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu.

Co ważne, dłuższy urlop rodzicielski będzie przysługiwał łącznie obojgu rodzicom dziecka. Każdemu z nich będzie też przysługiwało wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego. Prawa tego nie będzie można przenieść na drugiego z rodziców dziecka. W tym zapisie chodzi o wsparcie wykorzystania urlopów rodzicielskich przez ojców. Jeśli ojciec nie zdecyduje się pójść na urlop rodzicielski, matce nie będzie przysługiwał on w wymiarze 41 tygodni - a jedynie 32 tygodni.  Rzecz jasna proporcje mogą być odwrócone, jeśli rodzice tak zdecydują. Matka może wykorzystać wtedy przysługujące jej niezbywalne 9 tygodni, a resztę może wykorzystać ojciec. 

W praktyce zasady mają jednak skłonić właśnie ojców do korzystania z urlopów - obecnie korzysta z nich jedynie niewielki odsetek mężczyzn. Eksperci wskazują, że jest to jedna z przyczyn nierównego traktowania mężczyzn i kobiet na rynku pracy. To dlatego, że pracodawcy zakładają, że mężczyzna w przypadku urodzenia się dziecka nie pójdzie na dłuższy urlop, a cały urlop rodzicielski wykorzysta matka. 

Ojcowie będą mieli też mniej czasu na skorzystanie z urlopu ojcowskiego. To urlop w wymiarze 2 tygodni. Dotąd można było z niego skorzystać przez 24 miesiące od dnia urodzenia dziecka. Po zmianach w Kodeksie pracy będzie to 12 miesięcy. To nie jedyne zmiany związana z urlopem rodzicielskim. Do tej pory można było 16 tygodniu urlopu odłożyć "na później" i wykorzystać je w późniejszym terminie. Zgodnie ze zmianami, cały urlop rodzicielski będzie mógł być wykorzystany jednorazowo lub maksymalnie 5 częściach. Taki urlop będzie można wykorzystać nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6. rok życia. Wszyscy pracownicy wracający do pracy po jakimkolwiek urlopie związanym z rodzicielstwem będą objęci szczególną ochroną pracy. Będą mieli prawo do powrotu na takie samo lub równorzędne stanowisko i nie będzie im można wręczyć wypowiedzenia. Lista takich urlopów obejmuje: 

• urlop macierzyński,
• urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego, 
• urlop rodzicielski,
• urlop ojcowski,
• urlop wychowawczy.

Martyna Maciuch