Jak uzyskać spadek po śmierci rodziców? Kluczowe jest kilka terminów

Zgodnie z dziedziczeniem ustawowym co do zasady po śmierci rodziców, w pierwszej kolejności spadek przypada ich dzieciom w częściach równych. Jeżeli rodzice pozostawili po sobie testament, to wówczas spadek przypada osobom wymienionym w testamencie w części wskazanej przez spadkodawców.

Następnie każdy spadkobierca w ciągu 6 miesięcy od otwarcia spadku, a więc od śmierci spadkodawcy, musi podjąć decyzję, czy chce:

• przyjąć spadek wprost - spadkobierca przyjmuje zarówno majątek spadkowy, jak i długi spadkodawcy,
• przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza - co oznacza, że spadkobierca przyjmuje majątek spadkowy i długi spadkodawcy, ale wyłącznie do wysokości majątku spadkowego,
• odrzucić spadek - w takim przypadku spadkobierca nie przejmuje długów ani spadku w żadnej częściej. Traktowany jest tak, jakby nie dożył otwarcia spadku.

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku musi być złożone przed sądem lub przed notariuszem. Jeżeli spadkobierca nie złoży oświadczenia w wyżej wymieniony terminie, to wtedy zakłada się, że przyjmuje on spadek wprost, a więc oprócz aktywów spadku, dziedziczy także pasywa, czyli długi.

Dopiero w momencie, gdy wszyscy znani spadkobiercy złożą oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, możliwe jest rozpoczęcie faktycznego postępowania. Spadkobiercy mogą zrobić to na dwa sposoby:

• na drodze sądowej w ramach stwierdzenia nabycia spadku - najczęściej na drogę sądową trzeba wkroczyć, gdy między spadkobiercami nie ma zgody co do podziału spadku,
• u notariusza w ramach aktu poświadczenia dziedziczenia.

Postępowanie spadkowe u notariusza możliwe jest jedynie wtedy, gdy spadkobiercy są zgodni co do podziału majątku spadkowego. W celu rozpoczęcia postępowania do kancelarii notarialnej należy dostarczyć niezbędne dokumenty w sprawie, takie jak m.in. skrócony odpis zgonu, oryginał lub kopię testamentu, jeżeli istnieje oraz skrócone odpisy aktu urodzenia.

Następnie w obecności spadkobierców notariusz sporządza protokół dziedziczenia, a dopiero na jego podstawie przygotowuje akt poświadczenia dziedziczenia, w którym określa krąg spadkobierców oraz ich udział spadkowy. Dokument uprawomocnia się jednak dopiero wtedy, kiedy notariusz zarejestruje akt poświadczenia dziedziczenia w elektronicznym Rejestrze Spadkowym.

Jeżeli między spadkobiercami nie ma zgody co do podziału spadku, wówczas postępowanie musi odbyć się na drodze sądowej. W tym celu każda osoba zainteresowana może złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku do sądu rejonowego właściwego dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.

Wniosek o stwierdzenie spadku powinien zawierać informacje o wszystkich istniejących spadkobiercach wraz z określeniem ich stopnia pokrewieństwa. Do wniosku trzeba dodatkowo dołączyć m.in.:

• dane osoby składającej wniosek,
• dane spadkodawcy,
• skrócony odpis akt zgonu spadkodawcy,
• skrócony odpis aktu urodzenia dzieci spadkodawcy,
• skrócony odpis aktów stanu cywilnego spadkobierców,
• wypis z oryginału testamentu lub oryginał testamentu, jeżeli zmarły go sporządził,
• dowód uiszczenia opłaty sądowej oraz opłaty za wpis w Rejestrze Spadkowym.

Jeżeli spadkodawca nie sporządził testamentu to w postępowaniu spadkowym sąd ustala krąg spadkobierców oraz przypadający im udział w spadku. Ostatnim elementem sprawy sądowej jest natomiast postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, w którym sąd spadku wymienia wszystkich spadkobierców oraz określa, jaka część spadku im przysługuje.

Dział spadku to kolejny krok postępowania spadkowego, którego celem jest dokładne sprecyzowanie, jakie elementy majątku spadkodawcy będą dziedziczone przez jego dzieci. Dział spadku nie jest jednak obowiązkowy. Zazwyczaj spadkobiercy nie sporządzają go, jeżeli są zgodni co do podziału spadku oraz ich udziału w majątku spadkowym.

Dział spadku może odbyć się umownie (gdy spadkobiercy są zgodni co do podziału spadku) lub na drodze sądowej, kiedy między spadkobiercami pojawia się niezgoda. Umowa działu spadku może być sporządzona w dowolnie formie, chyba że w skład majątku zmarłego wchodzi nieruchomość. Wówczas konieczne jest sporządzenie umowy w formie aktu notarialnego.

Spadek po ojcu i matce w większości przypadków przypada dzieciom w równych częściach. Problem pojawia się jednak wtedy, gdy w masę spadkową wchodzi nieruchomość. W toku postępowania sądowego sąd może podzielić taką nieruchomość na trzy sposoby:

• Podział fizyczny nieruchomości lub podział do korzystania z niej,
• Przyznanie nieruchomości jednemu spadkobiercy z obowiązkiem spłaty pozostałych spadkobierców,
• Sprzedaż nieruchomości oraz podział uzyskanych w ten sposób środków w częściach równych między dzieci spadkodawcy.

Zgodnie z ustawą o podatku od spadków i darowizn najbliższa rodzina spadkodawcy, w tym jego dzieci oraz małżonek, są zwolnione z podatku od nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych. Żeby uniknąć podatku od spadku, dzieci spadkodawcy muszą jednak w ciągu 6 miesięcy od chwili uprawomocnienia się postanowienia sądowego lub uzyskania aktu poświadczenia dziedziczenia, powiadomić właściwy urząd skarbowy o otrzymaniu spadku.

Nabycie spadku należy zgłosić na formularzu SD-Z2 do urzędu skarbowego właściwego ze względu na miejsce położenia majątku spadkowego. Dopiero po poinformowaniu urzędu skarbowego o otrzymaniu spadku, dzieci spadkodawcy zostają zwolnione z obowiązku zapłaty podatku.

Czasami zdarzają się sytuacje, kiedy rodzice pomijają w testamencie część swoich potomków. W takim przypadku dzieci spadkodawców mają jednak prawo do zachowku. Zachowek to pewnego rodzaju forma zabezpieczenia spadkobierców ustawowych, którzy zostają pominięci w testamencie lub zostali wymienieni, ale w niższej części niż gdyby dziedziczyły na mocy dziedziczenia ustawowego.

Wezwanie do wypłaty zachowku należy skierować do spadkobierców, którzy otrzymali spadek, wskazując w nim kwotę do zapłaty oraz podstawę takiego wezwania. Jeżeli pomimo wezwania, spadkobiercy nie chcą wypłacić zachowku, to wtedy kolejnym krokiem jest złożenie pozwu o zachowek do właściwego sądu rejonowego. 

WG