Podział spadku po rodzicach: Kto ma do niego prawo?

Dziedziczenie po rodzicach może odbywać się na dwa sposoby, w zależności od tego, czy zmarli zostawili testament.

• Dziedziczenie ustawowe - obowiązuje wtedy, gdy rodzic nie pozostawił testamentu. W takim przypadku majątek dziedziczą osoby wskazane w Kodeksie Cywilnym.
• Dziedziczenie testamentowe - jeśli zmarły rodzic pozostawił testament, to spadek trafia do osób wskazanych w tym dokumencie.

W przypadku dziedziczenia ustawowego, jeśli rodzic zmarł bez pozostawienia testamentu, spadek przypada przede wszystkim dzieciom i małżonkowi. Przepisy Kodeksu Cywilnego określają szczegółowe zasady dotyczące dziedziczenia:

• W pierwszej kolejności - dzieci i małżonek zmarłego dziedziczą spadek w częściach równych. Jeżeli małżonek jest jedynym żyjącym spadkobiercą, przypada mu cały spadek. Jeżeli któreś z dzieci zmarło przed otwarciem spadku (czyli przed śmiercią rodzica), jego część przechodzi na jego potomków, czyli wnuki lub prawnuki spadkodawcy. W takim przypadku dzieci zmarłego dziecka dziedziczą część spadku przysługującą ich rodzicowi.
• Minimum dla małżonka - niezależnie od liczby dzieci, małżonek nie może dziedziczyć mniej niż 1/4 spadku. Jeśli zatem spadkodawca miał mniej niż czworo dzieci, spadek jest dzielony na równe części. Gdy dzieci jest czworo lub więcej, małżonek otrzymuje 1/4, a pozostała część jest równo podzielona między dzieci. Oczywiście dotyczy to tylko sytuacji, w której nikt nie został wydziedziczony, nie odrzucił spadku nie zrzekł się dziedziczenia ani nie został uznany za niegodnego dziedziczenia.

Podział uwzględnia jedynie aktualnego małżonka. Były mąż lub żona nie mają prawa do udziału w spadku. Może zostać jej pozbawiona również wtedy, gdy byli w trakcie rozprawy rozwodowej, która nie doszła do skutku ze względu na śmierć jednego z małżonków.

W przypadku, gdy rodzic pozostawił testament, w którym pominął niektóre osoby, mogą one ubiegać się o zachowek. Zachowek to prawo do części spadku przysługującej spadkobiercom ustawowym, nawet jeśli zostali pominięci w testamencie. Zgodnie z przepisami:

• Zachowek wynosi połowę wartości udziału spadkowego, jaki przysługiwałby danej osobie w razie dziedziczenia ustawowego.
• Jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni, może ubiegać się o 2/3 wartości swojego udziału.

Przykład: Matka wydziedziczyła syna Waldemara, pozostawiając spadek drugiemu synowi, Arturowi. Waldemar ma prawo wystąpić o zachowek, ale może go stracić, jeśli istnieją dowody na to, że wydziedziczenie było uzasadnione, np. uporczywym niedopełnianiem obowiązków rodzinnych.

Spadkobiercy mają prawo do przyjęcia lub odrzucenia spadku. Odrzucenie spadku jest szczególnie uzasadnione i dobrze wiedzieć, że jest taka możliwość, w sytuacji gdy majątek zmarłych rodziców był obciążony długami. Ogólnie można wykonać takie kroki:

• Przyjąć spadek wprost - co oznacza, że odpowiadają za długi spadkowe całym swoim majątkiem.
• Przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza - co ogranicza odpowiedzialność spadkobiercy za długi tylko do wartości odziedziczonego majątku.
• Odrzucić spadek - co powoduje, że spadkobierca nie dziedziczy ani majątku, ani długów.

Po stwierdzeniu nabycia spadku konieczny jest podział majątku między spadkobierców. Proces ten nazywany jest działem spadku. Spadkobiercy mogą podzielić spadek między sobą na dwa sposoby:

• Umowny dział spadku - jeśli wszyscy spadkobiercy zgodzą się co do podziału, mogą zawrzeć stosowną umowę i dokonać podziału (np. sprzedać odziedziczony dom i podzielić się zyskiem).
• Sądowy dział spadku - gdy spadkobiercy nie mogą dojść do porozumienia, podziału dokonuje sąd.

Warto zaznaczyć, że w skład spadku mogą wchodzić także rzeczy objęte wspólnością małżeńską. Wówczas, po śmierci jednego z małżonków, drugi małżonek zachowuje prawo do połowy majątku wspólnego, a podziałowi ulega jedynie pozostała połowa.

Aby stać się formalnym właścicielem majątku po rodzicach, spadkobiercy muszą przeprowadzić postępowanie spadkowe. Można to zrobić na dwa sposoby:

• Stwierdzenie nabycia spadku w sądzie - sąd wydaje postanowienie o nabyciu spadku przez konkretne osoby.
• Akt poświadczenia dziedziczenia u notariusza - jest to dokument, który notariusz może sporządzić, jeśli wszyscy spadkobiercy są zgodni co do przyjęcia spadku.

Trzeba też pamiętać o obowiązkach podatkowych. Spadkobiercy mogą być zobowiązani do zapłacenia podatku od spadku. Najbliższa rodzina, w tym dzieci, ma jednak prawo do zwolnienia z podatku, pod warunkiem że zgłoszą fakt dziedziczenia do urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od daty przyjęcia spadku.