Spis treści:
- Czym jest zachowek i komu przysługuje?
- Kto może zostać pozbawiony prawa do zachowku?
- Wydziedziczenie a prawo do zachowku
- Niegodność dziedziczenia a prawo do zachowku
- Zrzeczenie się dziedziczenia a prawo do zachowku
Czym jest zachowek i komu przysługuje?
Zachowek to instytucja prawa spadkowego, która ma chronić najbliższych członków rodziny spadkodawcy przed całkowitym pominięciem w testamencie. Gdy dana osoba została pominięta w testamencie lub otrzymała w spadku mniej, niż przysługiwałoby jej według dziedziczenia ustawowego, to wówczas może ona domagać się od spadkobierców lub zapisobierców wypłaty zachowku.
Prawo do zachowku przysługuje:
● zstępnym spadkodawcy - czyli dzieciom, wnukom, prawnukom (jeżeli dziecko nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypada jego dzieciom),
● małżonkowi spadkodawcy,
● rodzicom spadkodawcy - ale tylko wtedy, gdy byliby powołani do spadku z ustawy (np. gdy spadkodawca nie miał dzieci ani wnuków).
Wysokość zachowku co do zasady wynosi 1/2 wartości udziału spadkowego przy dziedziczeniu ustawowym. W przypadku małoletnich zstępnych lub osób trwale niezdolnych do pracy zachowek wynosi natomiast 2/3 udziału.
Kto może zostać pozbawiony prawa do zachowku?
Prawo do zachowku nie będzie jednak przysługiwać każdemu, ponieważ w określonych sytuacjach ustawodawca przewidział możliwość jego odebrania. Oznacza to, że nawet osoby z najbliższej rodziny, które co do zasady mogłyby domagać się wypłaty zachowku, mogą zostać całkowicie pozbawione takiego prawa.
W praktyce najczęściej dochodzi do tego w trzech sytuacjach.
Wydziedziczenie a prawo do zachowku
Wydziedziczenie to formalne pozbawienie prawa do zachowku, dokonane przez spadkodawcę w testamencie. Aby wydziedziczenie było skuteczne, musi ono zostać wyraźnie wskazane w treści testamentu wraz ze stosownym uzasadnieniem. Kodeks cywilny przewiduje bowiem trzy główne przesłanki, które mogą uzasadniać wydziedziczenie:
● postępowanie wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
● dopuszczenie się względem spadkodawcy lub jego najbliższych poważnego przestępstwa (np. przemocy fizycznej, znieważenia),
● trwałe niedopełnianie obowiązków rodzinnych wobec spadkodawcy (np. brak opieki, unikanie kontaktu, brak wsparcia w chorobie).
Niegodność dziedziczenia a prawo do zachowku
Niegodność dziedziczenia to sytuacja, w której dana osoba, mimo że w normalnych warunkach miałaby prawo do spadku lub zachowku, zostaje przez sąd uznana za niegodną dziedziczenia. W przeciwieństwie do wydziedziczenia, które wynika z decyzji spadkodawcy, niegodność stwierdza sąd po śmierci spadkodawcy, na wniosek osoby mającej w tym interes prawny (np. innego spadkobiercy).
Kodeks cywilny wskazuje trzy główne przesłanki, które pozwalają na uznanie kogoś za niegodnego dziedziczenia, tj.:
● dopuszczenie się umyślnego, ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy (np. uszkodzenie ciała, groźby, przemoc),
● podstępne nakłonienie spadkodawcy do sporządzenia, zmiany lub odwołania testamentu, albo przeszkodzenie mu w tych czynnościach,
● świadome ukrycie, zniszczenie, przerobienie lub podrobienie testamentu, a także posługiwanie się testamentem podrobionym lub przerobionym.
Zrzeczenie się dziedziczenia a prawo do zachowku
Zrzeczenie się dziedziczenia to umowa zawierana pomiędzy przyszłym spadkodawcą a spadkobiercą ustawowym, w której spadkobierca rezygnuje z prawa do spadku po danej osobie. Umowa taka musi być sporządzona w formie aktu notarialnego jeszcze za życia spadkodawcy.
Wówczas osoba, która zrzekła się dziedziczenia, w chwili śmierci spadkodawcy jest traktowana tak, jakby nie dożyła otwarcia spadku. Oznacza to, że traci ona prawo zarówno do dziedziczenia ustawowego, jak i do zachowku. Spadek przechodzi wtedy na dalszych spadkobierców ustawowych, zgodnie z zasadami kodeksu cywilnego, czyli np. na dzieci osoby zrzekającej się (jeśli zrzeczenie nie objęło również ich), rodzeństwo spadkodawcy lub innych krewnych.
WB
